1) روز چهارم ژانویه 2011 که محمد البوعزیزی در شهر سیدی بوزید در بیمارستان بن عروس بر اثر شدت جراحات وارده بر اساس خودسوزی درگذشت شاید نمی دانست که رسانه ها چنان آتشی را شعله ور می کنند که طومار حکومت 23 ساله بن علی را در کمتر از دوماه در هم خواهد پیچید.
رسانه ها در طول تاریخ معاصر اثرگذاری چشمگیری بر تحولات سیاسی در جهان داشته اند و شاید بتوان اینگونه ادعا کرد که تحلیل سقوط برلین غربی و دیوار آهنین بلوک شرق، بدون درنظرگرفتن نقش مهم رسانه (رادیو) و برنامه های رادیویی که از اروپای غربی برای مردم آن سوی دیوار پخش می شد تحلیلی ناقص و ابتر است.
اما آنچه در تونس روی داد آغاز ویکی انقلاب ها بود. انقلاب فیسبوکی، انقلاب توئیتری؛ انقلاب هایی که در پرتو رسانه های جدید رقم خوردند. رسانه هایی که مردم را هم در نقش تولیدکنندگان(یا رقم زنندگانِ) تحولات متنِ خبر و هم در کسوت بازتاب دهندگان آن خبر ظاهر می کند.
یک عکس با موبایل کافی بود تا بقول کاستلز، شبکه ای افقی در میان مردم شکل بگیرد و «قدرت جریان ها» بر «جریان قدرت» پیشی بگیرد و دولت ها را با وجود بهره مندی از رسانه های کهنه کاری چون رادیو و تلویزیون جای بگذارد.
آنچه در مصر روی داد هم بازتاب دیگری از اثرگذاری این رسانه های جدید بوده است.
مدتها قبل و اندکی پس از جنگ 33 روزه، میرا هیلل در روزنامه ایندیپندنت به حملات اسرائیل در سال 2008 علیه غزه اشاره کرد و نوشت: قبلا مثلی بود که می‌گفت قبل از آنکه حقیقت کفش‌هایش را بپوشد، دروغ دو بار دنیا را می‌چرخد. اما دیگر اینطور نیست. من شب عید سال ۲۰۰۸ وارد اسرائیل شدم، یعنی تاریخی که اسرائیل برای آغاز عملیات سرب گداخته در نظر گرفته بود – حمله‌ای برای پایان دادن به تمام حملات به غزه! »
او در این مقاله سپس کشتار ۱۳۰۰نفر از زنان و کودکان و تخریب خانه ها و مدارس و بیمارستان ها را یادآور می شود و می نویسد:« اما تمام چیزی که از رسانه‌ها می‌شنیدم این بود که برخی از اسرائیلی‌ها خیلی خیلی ترسیده‌اند، زیرا چند موشک ابتدایی از غزه به سمت جنوب اسرائیل شلیک می‌شد.»
هیلل با اشاره به ممنوعیت ها و محدودیت های اسرائیلی ها علیه گزارشگران، می نویسد: «در نتیجه، قتل‌عام سپتامبر ۲۰۰۸، که در آن از ماده ممنوعه فسفر سفید استفاده شده بود، از چشم‌ها پنهان ماند و تقریبا گزارش نشد. عملیات، وقیحانه شکست خورد و…، چون حماس مقاومت کرد و نفرت مردم از سرکوبگران متکبر خود، شعله‌ور گردید. اما برای "جامعه بین‌المللی” این امر خارج از دید و ذهن قرار داشت. از نظر آنان همه چیز مثل سابق بود.»
او اما به جنگ 33روزه اشاره می کند و نقش رسانه های نوین را اینچنین توضیح می دهد: « اما چند سال پیشرفت فن‌آوری چه تغییراتی که به وجود نمی‌آورد! فجایع غزه اکنون به طور دائم توسط شاهدان عینی، گزارشگران حرفه‌ای سازمان‌های رسانه‌ای بزرگ، یا محلی‌های آماتور گزارش می‌شود. زیرا تمام آنچه که نیاز دارید یک تلفن همراه و یک حساب توئیتر است. همین ابزارها هستند که تصاویر دلخراش کودکان با اعضای قطع شده یا سرهای متلاشی‌شده – که حتی در تلویزیون قابل نمایش نبودند – را به چشم ما رساندند. کودکانی سراپا زخم ترکش که بر سر جسد والدین کشته شده خود فریاد می‌زنند؛ والدینی که اجساد کودکان خردسال خود را حمل می‌کنند. صحنه‌هایی که باعث شدند لیز دوست، خبرنگار ارشد بی بی سی، حین گزارش زنده بغض کند. اگر بخواهید نگاه کنید، همه آنها اکنون در توئیتر هستند. این شکل جنگ‌های آینده است.
از این به بعد هر چیزی که توسط بمب اتمی کاملا نابود نگردد، توسط قربانیان و همچنین فاتحان برای نسل‌های آتی ثبت خواهد شد – البته هر یک با روایت خاص خود. تصور کنید در بوسنی، رواندا و دارفور و قتل‌عام‌های گذشته نیز اینگونه می‌بود. بالاخره شرایطی پیش آمده است که مورخان به داستان‌های هر دو طرف دسترسی دارند، و شواهدی در اختیار دارند که حرف‌هایشان را ثابت نماید. اما مهم‌تر از هر چیز، متجاوزان مجبور خواهند بود با پیامدهای اقداماتشان زندگی کنند، بدون اینکه بتوانند پشت الفاظ توخالی پنهان شوند. زیرا اسرائیلی‌ها هیچ چیز نداشته و ندارند که در مقابل آن تصاویر اجساد خونین و پاره پاره شده در غزه قرار دهند. بله، تا امروز آنها با مقاومت در مقابل شورای امنیت سازمان ملل و درخواست‌های مودبانه جان کری برای توقف حملات، به سرکوب غزه ادامه داده‌اند. اما هرگز به آن اهمیتی ندادند. از سوی دیگر، راهپیمایی‌های اعتراضی عظیم از کالیفرنیا تا شیلی کار خود را می‌کنند. نویسنده ایندیپندنت در پایان می‌نویسد، "ارتش اسرائیل در اینترنت با مقاومت بیشتری مواجه است تا در روی زمین؛ مقاومتی که به آن عادت ندارد و نمی‌تواند از عهده آن برآید.
2) قریب به دو دهه پس از آخرین کودتا در تاریخ ترکیه، جمعه شب بخشی از نظامیان در این کشور بار دیگر با هدف سرنگون ساختن دولت اسلام گرای اردوغان کودتا کردند. کودتاچیان مثل هر کودتا و انقلاب دیگری ابتدا رادیو و تلویزیون ترکیه را اشغال کردند و پیام پیروزی کودتا را خواندند.
آنها همه چیز را با تسخیر رادیو و تلویزیون تمام شده می پنداشتند. اما وقتی اردوغان از طریق اسکایپ و بر روی گوشی موبایل خود گفتگویی را با سی ان ان ترک انجام داد، دیگر روشن بود که تکنولوژی رسانه های جدید چقدر زود توانست هواداران دولت اردوغان را بسیج کند.
اردوغان از مردم خواست که به خیابان ها بیایند. ساعت 5 و 15 دقیقه صبح هر چند کودتاچیان استودیو تلویزیون "سی ان ان ترک" را که برای اولین بار صدای اردوغان را از طریق رسانه اجتماعی فیس تایم و اسکایپ پخش کرده بود، تسخیر کردند اما دیگر کار از کار گذشته و در ساعت 5 و 30 دقیقه اردوغان با استقبال هواداران وارد فرودگاه استانبول شد.
آن چندساعتی که ما ایرانی ها پای شبکه خبر لحظه به لحظه خبرهای ترکیه را رصد می کردیم در خیابانهای ترکیه، جنگ رسانه و اسلحه، رسانه و تانک و هلی کوپتر جریان داشت و بالاخره رسانه در ائتلاف با مردم پیروز شد.
زمانی رادیو، تحولات سیاسی جهان را از اروپای غربی رقم می زد و زمانی دیگر رادیو و تلویزیون بن علی، یارای مقابله با فیسبوک و توئیتر نمی شود و ارتش ترکیه با تسخیر تلویزیون در مقابل تکثر رسانه ها و فیس تایم و اسکایپ و حتی پیامک تلفن همراه کم می آورد، حتی اگر فیسبوک هم فیلتر شده باشد.
كودتا شكست مي خورد؛ کودتایی که مردم از پای تلویزیون و تنها در عرضِ چندساعت، زمین گیر شدنش را شاهد بودند.
دنیای امروز، دنیای رسانه هاست و تحول تکنولوژیک رسانه ها، مولفه ی موثر بر افت و خیزهای سیاسی و ابقا و سقوط دولتها و پیروزی انقلاب ها و جنبش های سیاسی و اجتماعی به شمار می آید.
آنهایی پیروزند که این نقش را باور کنند.
رسانه ها در طول تاریخ معاصر اثرگذاری چشمگیری بر تحولات سیاسی در جهان داشته اند و شاید بتوان اینگونه ادعا کرد که تحلیل سقوط برلین غربی و دیوار آهنین بلوک شرق، بدون درنظرگرفتن نقش مهم رسانه (رادیو) و برنامه های رادیویی که از اروپای غربی برای مردم آن سوی دیوار پخش می شد تحلیلی ناقص و ابتر است.
اما آنچه در تونس روی داد آغاز ویکی انقلاب ها بود. انقلاب فیسبوکی، انقلاب توئیتری؛ انقلاب هایی که در پرتو رسانه های جدید رقم خوردند. رسانه هایی که مردم را هم در نقش تولیدکنندگان(یا رقم زنندگانِ) تحولات متنِ خبر و هم در کسوت بازتاب دهندگان آن خبر ظاهر می کند.
یک عکس با موبایل کافی بود تا بقول کاستلز، شبکه ای افقی در میان مردم شکل بگیرد و «قدرت جریان ها» بر «جریان قدرت» پیشی بگیرد و دولت ها را با وجود بهره مندی از رسانه های کهنه کاری چون رادیو و تلویزیون جای بگذارد.
آنچه در مصر روی داد هم بازتاب دیگری از اثرگذاری این رسانه های جدید بوده است.
مدتها قبل و اندکی پس از جنگ 33 روزه، میرا هیلل در روزنامه ایندیپندنت به حملات اسرائیل در سال 2008 علیه غزه اشاره کرد و نوشت: قبلا مثلی بود که می‌گفت قبل از آنکه حقیقت کفش‌هایش را بپوشد، دروغ دو بار دنیا را می‌چرخد. اما دیگر اینطور نیست. من شب عید سال ۲۰۰۸ وارد اسرائیل شدم، یعنی تاریخی که اسرائیل برای آغاز عملیات سرب گداخته در نظر گرفته بود – حمله‌ای برای پایان دادن به تمام حملات به غزه! »
او در این مقاله سپس کشتار ۱۳۰۰نفر از زنان و کودکان و تخریب خانه ها و مدارس و بیمارستان ها را یادآور می شود و می نویسد:« اما تمام چیزی که از رسانه‌ها می‌شنیدم این بود که برخی از اسرائیلی‌ها خیلی خیلی ترسیده‌اند، زیرا چند موشک ابتدایی از غزه به سمت جنوب اسرائیل شلیک می‌شد.»
هیلل با اشاره به ممنوعیت ها و محدودیت های اسرائیلی ها علیه گزارشگران، می نویسد: «در نتیجه، قتل‌عام سپتامبر ۲۰۰۸، که در آن از ماده ممنوعه فسفر سفید استفاده شده بود، از چشم‌ها پنهان ماند و تقریبا گزارش نشد. عملیات، وقیحانه شکست خورد و…، چون حماس مقاومت کرد و نفرت مردم از سرکوبگران متکبر خود، شعله‌ور گردید. اما برای "جامعه بین‌المللی” این امر خارج از دید و ذهن قرار داشت. از نظر آنان همه چیز مثل سابق بود.»
او اما به جنگ 33روزه اشاره می کند و نقش رسانه های نوین را اینچنین توضیح می دهد: « اما چند سال پیشرفت فن‌آوری چه تغییراتی که به وجود نمی‌آورد! فجایع غزه اکنون به طور دائم توسط شاهدان عینی، گزارشگران حرفه‌ای سازمان‌های رسانه‌ای بزرگ، یا محلی‌های آماتور گزارش می‌شود. زیرا تمام آنچه که نیاز دارید یک تلفن همراه و یک حساب توئیتر است. همین ابزارها هستند که تصاویر دلخراش کودکان با اعضای قطع شده یا سرهای متلاشی‌شده – که حتی در تلویزیون قابل نمایش نبودند – را به چشم ما رساندند. کودکانی سراپا زخم ترکش که بر سر جسد والدین کشته شده خود فریاد می‌زنند؛ والدینی که اجساد کودکان خردسال خود را حمل می‌کنند. صحنه‌هایی که باعث شدند لیز دوست، خبرنگار ارشد بی بی سی، حین گزارش زنده بغض کند. اگر بخواهید نگاه کنید، همه آنها اکنون در توئیتر هستند. این شکل جنگ‌های آینده است.
از این به بعد هر چیزی که توسط بمب اتمی کاملا نابود نگردد، توسط قربانیان و همچنین فاتحان برای نسل‌های آتی ثبت خواهد شد – البته هر یک با روایت خاص خود. تصور کنید در بوسنی، رواندا و دارفور و قتل‌عام‌های گذشته نیز اینگونه می‌بود. بالاخره شرایطی پیش آمده است که مورخان به داستان‌های هر دو طرف دسترسی دارند، و شواهدی در اختیار دارند که حرف‌هایشان را ثابت نماید. اما مهم‌تر از هر چیز، متجاوزان مجبور خواهند بود با پیامدهای اقداماتشان زندگی کنند، بدون اینکه بتوانند پشت الفاظ توخالی پنهان شوند. زیرا اسرائیلی‌ها هیچ چیز نداشته و ندارند که در مقابل آن تصاویر اجساد خونین و پاره پاره شده در غزه قرار دهند. بله، تا امروز آنها با مقاومت در مقابل شورای امنیت سازمان ملل و درخواست‌های مودبانه جان کری برای توقف حملات، به سرکوب غزه ادامه داده‌اند. اما هرگز به آن اهمیتی ندادند. از سوی دیگر، راهپیمایی‌های اعتراضی عظیم از کالیفرنیا تا شیلی کار خود را می‌کنند. نویسنده ایندیپندنت در پایان می‌نویسد، "ارتش اسرائیل در اینترنت با مقاومت بیشتری مواجه است تا در روی زمین؛ مقاومتی که به آن عادت ندارد و نمی‌تواند از عهده آن برآید.
2) قریب به دو دهه پس از آخرین کودتا در تاریخ ترکیه، جمعه شب بخشی از نظامیان در این کشور بار دیگر با هدف سرنگون ساختن دولت اسلام گرای اردوغان کودتا کردند. کودتاچیان مثل هر کودتا و انقلاب دیگری ابتدا رادیو و تلویزیون ترکیه را اشغال کردند و پیام پیروزی کودتا را خواندند.
آنها همه چیز را با تسخیر رادیو و تلویزیون تمام شده می پنداشتند. اما وقتی اردوغان از طریق اسکایپ و بر روی گوشی موبایل خود گفتگویی را با سی ان ان ترک انجام داد، دیگر روشن بود که تکنولوژی رسانه های جدید چقدر زود توانست هواداران دولت اردوغان را بسیج کند.
اردوغان از مردم خواست که به خیابان ها بیایند. ساعت 5 و 15 دقیقه صبح هر چند کودتاچیان استودیو تلویزیون "سی ان ان ترک" را که برای اولین بار صدای اردوغان را از طریق رسانه اجتماعی فیس تایم و اسکایپ پخش کرده بود، تسخیر کردند اما دیگر کار از کار گذشته و در ساعت 5 و 30 دقیقه اردوغان با استقبال هواداران وارد فرودگاه استانبول شد.
آن چندساعتی که ما ایرانی ها پای شبکه خبر لحظه به لحظه خبرهای ترکیه را رصد می کردیم در خیابانهای ترکیه، جنگ رسانه و اسلحه، رسانه و تانک و هلی کوپتر جریان داشت و بالاخره رسانه در ائتلاف با مردم پیروز شد.
زمانی رادیو، تحولات سیاسی جهان را از اروپای غربی رقم می زد و زمانی دیگر رادیو و تلویزیون بن علی، یارای مقابله با فیسبوک و توئیتر نمی شود و ارتش ترکیه با تسخیر تلویزیون در مقابل تکثر رسانه ها و فیس تایم و اسکایپ و حتی پیامک تلفن همراه کم می آورد، حتی اگر فیسبوک هم فیلتر شده باشد.
كودتا شكست مي خورد؛ کودتایی که مردم از پای تلویزیون و تنها در عرضِ چندساعت، زمین گیر شدنش را شاهد بودند.
دنیای امروز، دنیای رسانه هاست و تحول تکنولوژیک رسانه ها، مولفه ی موثر بر افت و خیزهای سیاسی و ابقا و سقوط دولتها و پیروزی انقلاب ها و جنبش های سیاسی و اجتماعی به شمار می آید.
آنهایی پیروزند که این نقش را باور کنند.
منبع: تابناک
