توسعه صادرات خوزستان؛ چالش ها و راهکارها

به گزارش تابناک خوزستان، صادرات مفهومی است که در قرن 19 میلادی در نظریه اقتصاددانان کلاسیک به منصه ظهور رسید. مفهوم صادرات منتج از نظریه برتری نسبی است و نظریه برتری نسبی به زبان خیلی ساده به ما می گوید هر گستره جغرافیایی دارای یکسری مزایا در تولید کالایی خاص است که طبیعتا خطه دیگر فاقد آن مزایاست و برعکس آن نیز صادق است. به عنوان مثال درون کشور خودمان، خوزستان دارای مزیت نسبی در تولید مرکبات است که لرستان فاقد آن است از سویی لرستان قادر به تولید گردو و سیب بسیار با کیفیتی است که خوزستان نیست. بر اساس این اصل ساده اگر لرستان خواهان پرورش مرکبات باشد متحمل هزینه های بسیار گزافی خواهد شد که توجیح اقتصادی برای تولید باقی نمی گذارد. در بحث صنایع نیز ممکن است تولیدات صنعتی نیازمند نزدیکی به آبهای روان باشند (مانند پتروشیمی) که در اقلیمی شرایط فراهم باشد ولی در اقلیم دیگر نیاز به روانه ساختن رودخانه و تغییر مسیر آن باشد. بنابراین اصل، هر منطقه به تولید فرآورده های صنعتی و کشاورزی کم هزینه تر می پردازد. 

به دلیل اهمیت صادرات در توسعه اقتصادی استان خوزستان و به دنبال آن افزایش تولید محصولات صتعتی و غیرصنعتی و رفع بیکاری در استان خوزستان برآن شدیم تا با دکتر احسان سپهوند یکی از اقتصاددانان استان گفتگویی در خصوص بررسی وضعیت صادرات خوزستان داشته باشیم؛

استان خوزستان به واسطه همسایگی با کشورهای حاشیه خلیج فارس و دسترسی به مسیرهای آبی، هوایی، ریلی و راه های مواصلاتی به تمام کشور پتانسیل های بسیار فراوانی در زمینه توسعه صادرات دارد. این پتانسیل در کنار منابع بالقوه زیرزمینی و صنعت پویای فولاد و پتروشیمی همچنین تولیدات صیفی، شکر و مرکبات می تواند پکیج صادراتی مطلوبی را بر اساس رجحان هر منطقه جغرافیایی تدارک ببیند. آمارها نشان می دهد که استان خوزستان رتبه سوم کشور را در زمینه صادارت غیرنفتی دارد که خود موید شرایط مناسب این استان در بحث صاردات است. در این بین آنچه که در زمینه صادارت می بایست بیشتر مورد توجه برنامه ریزان قرار بگیرد موضوع تکیه بر صادرات غیرنفتی است. اصولا استخراج و صادرات منابع نفتی هنر نیست زیرا که عمدتا این منابع خام فروشی می شوند و از سویی قادر به توسعه اقتصاد استان نیستند. اما در مقابل صادرات غیرنفتی می تواند با اشتغال زایی و توسعه زیرساختهای اقتصادی وضعیت معیشتی مردم استان را ارتقاء بخشد. دلیل اختلاف را هم در این نکته ببینید که برای صادرات نفت، لوله ای نفت استخراج شده را به کشتی سرازیر می کند همین؛ اما در صادرات محصولی مانند خرما، در جایی پاجوش خرما گرفته می شود سپس باغبانی آنرا پرورش می دهد در جایی سم و کود تولید می شود و در مرحله ای نیز عده ای در بخش بسته بندی آن مشغول به کار می شوند؛ اینک بینید که تفاوت چقدر است. به این ترتیب آمارها به ما می گویند که برای صادرات یک میلیون دلار محصولات کشاورزی 250 فرصت شغلی ایجاد می‌شود، ولی برای صادرات یک میلیون دلار نفت خام کشور تنها یک فرصت شغلی فراهم می‌شود. بنابراین بایستی استان به سمت و سوی توسعه صادرات غیر نفتی گام بردارد. 

در حال حاضر چندین خط مرزی با کشور عراق وجود دارد که کالا وارد و صادر می شود. این گمرکات بیشتر از آنچه که صادر می کنند واردات دارند! به عنوان مثال در 9 ماه نخست امسال 12میلیون و 236 هزار تن به ارزش پنج میلیارد و 128میلیون دلار از گمرکات خوزستان صادر شده همچنین 13میلیون و 125هزار تن کالای نفتی و غیرنفتی به ارزش 6 میلیارد و 725 میلیون دلار از طریق گمرکات خوزستان وارد کشور شده است. این آمار نشان می دهد که متاسفانه در بحث صادرات ما موازنه منفی داریم. هر چند عمده واردات برای مرکز کشور ارسال می شوند و بخش زیادی از صادرات مختص فرآورده های خوزستان است اما با نگاهی به ظرفیت داخل متوجه آنتروپی مزمن زیرساخت ها و مساله مدیریت صادارت خواهیم شد. مرز چذابه در سه ماه اخیر ۲۳۰ میلیون دلار و مرز شلمچه حدود ۱۶۰ میلیون صادارت داشته اند. هر چند ارقام نشان از افزایش 30 تا 40 درصدی نسبت به سال گذشته دارد اما باز هم مقدار صادرات ناچیز است و نمی تواند جوابگوی مقدار مورد نیاز جهت توسعه اقتصاد استان باشد.

آیا میزان درآمدهای حاصل از صادرات کالا در خوزستان به خارج از کشور و خارج از استان خوزستان پاسخگوی نیازهای مالی استان می باشد؟ 

در خصوص علل سیطره این آنتروپی مسایل و مشکلات زیادی قابل ذکر است که در جای خود نیاز به بحث و فحص بسیار زیادی دارد اما برای ادامه مطلب تعدادی از این موارد بیان می شود. یکی از مهمترین زمینه های عقب ماندن در زمینه صادرات این است که ما هنوز نمی دانیم که بایستی بر روی سلایق کشورهای وارد کننده محصولات مان پژوهش کنیم. بدون برنامه‌ریزی دقیق و شناخت کافی از بازار و نیازهای آن صادرات غیرنفتی با چالش‌ها و مشکلات زیادی رو به رو خواهد شد. با آوردن مثالی قضیه را روشن تر می کنم. اساسا کشورهای حاشیه خلیج فارس به ماهی های دم بلند علاقه دارند طبیعتا کار بر روی ماهی هایی خارج از سیلقه نمی تواند موجب افزایش صادرات شود. این مورد در پرورش محصولات باغی مانند میوه جات و انواع گل هم مصداق دارد. بنابراین برای بهبود وضعیت صادرات استان بایستی به دنبال بررسی ذایقه و رجحان وارد کنندگان باشیم. اصلی مهم که تا کنون از آن غافل بوده ایم. مورد دیگری که توسعه صادرات استان را با مخاطره مواجه کرده است فقدان راههای ارتباطی مناسب است. جاده های فرسوده و کم عرض مانند مرز چزابه و فرسودگی آسفالت محور سوسنگرد به هویزه نمونه ای بارز از این معضل هستند. از این مهمتر راه های ارتباطی هوایی، ریلی و یا دریایی هستند که اساسا هیچ پیش بینی برای صادرات محصولات کشاورزی ندیده اند. توليد محصولات كشاورزي در خوزستان در طول 12 ماه با كيفيت خيلي خوب و تنوع بالا انجام مي‌شود، به طوري كه متقاضيان زيادي از بازارهاي خارجي داريم، اما براي عرضه اين محصولات نيازمند زيرساخت‌هاي صادراتي هستیم. محصولات سبزي و صيفي متقاضيان زيادي از كشور روسيه دارد كه براي صادرات اين محصولات لازم است يك خط هوايي راه‌اندازي شود. در حال حاضر صادرات سبزي و صيفي به صورت سنتي انجام می‌شود و در اثر چند بار تخليه و بارگيري، كيفيت اين محصولات از دست مي‌رود. در حال حاضر به دليل نبود شركت‌هاي حمل‌ونقل بين‌المللي در خوزستان مجبوريم بسياري از محصولات كشاورزي را با كاميون حمل و از مرزهاي مختلف به بازار هدف برسانيم.

در زمینه پیشنهادات برای بهبود وضعیت موجود می توان به تشکیل کارگروه صادرات متشکل از تعاونی های تولیدی (قوی در اجرا) و مدیران ستادی استان (قوی در برنامه ریزی) خارج از کلیشه سنتی و رسمی گذشته اشاره کرد. کارگروهی عمل گرا بدور از حواشی دامن گیر مدیران ارشد استان بایستی باشد. از طرف دیگر برگزاری کلاس های ترویجی و پژوهش و تمرکز بر روی بازارها هدف با تکیه بر محصولات بومی و تدوین برنامه استراتژیک میان مدت می تواند گامی اساسی باشد در صورتی که همزمان با شناخت بازار هدف مد نظر قرار گیرد. از سویی می بایست تولیدات داخلی در نمایشگاه های کشورهای خارجی به نمایش گذاشته شوند تا تعاملی دوسویه میان تولید کننده و مصرف کننده برقرار شود. مانند نمایشگاهی که اخیرا در مسکو روسیه به همت مسئولان کشاورزی استان صورت گرفت. در نهایت بایستی بگویم که اگر طالب توسعه صادرات استان و به تبع آن خواهان توسعه اقتصادی خوزستان هستیم؛ بدون برنامه ریزی بلند مدت نمی توانیم به این هدف برسیم. رقبا یک شبه بر بازارها سیادت نمی کنند شاید بشود یک شبه بازاری را از دست داد اما نمی توان آنرا به دست آورد.