در دنیای پیچیده امروز تغییرات زیادی در زندگی بشری در حال وقوع هستند و جوامع رقابت‌های بسیار فشرده‌ای در دستیابی به فناوری برتر شاهدند. در میان این تغییرات، ایجاد تحول در نظام آموزشی نیز از این قاعده مستثنا نیست، چرا که دانش‌آموز قرن بیست و یکم نمی‌تواند عنصری بی‌اختیار باشد که حتی چگونه یاد گرفتن هم از اختیار او خارج باشد و هیچ‌گونه دخل و تصرفی در آنچه می‌آموزد نداشته باشد.
برنامه‌های از پیش تعیین شده و بی‌چون و چرا، جوابگوی مسائل او نیستند و معلم تنها منبع اطلاعاتی دانش‌آموز محسوب نمی‌شود.
با پیشرفت فناوری، افراد ساکن در هر نقطه از جهان در اندک زمانی ممکن می‌توانند از طریق سیستم‌های پیشرفته اطلاع‌رسانی، به حجم وسیعی از اطلاعات دست یابند.با در دست داشتن اطلاعات وسیع گوناگون دربارة موضوعی که اهمیتی قابل ملاحظه ای دارد، چگونگی بهره‌برداری از این اطلاعات مطرح می‌شود و این خود به تفکر انتقادی نیاز دارد. زیرا تفکر انتقادی بر مبنای تجزیه و تحلیل (پردازش) اطلاعات و کاربرد آن‌ها در عرصه‌های گوناگون دانش و حتی موقعیت‌های مختلف زندگی انسان پایه‌ریزی شده است.
ایجاد تفکر انتقادی را می‌توان یکی از اهداف اساسی نظام تعلیم و تربیت در سطح جهانی انگاشت که جزء جدایی‌ناپذیر هر نظام آموزشی است. زیرا در فرایند آموزش باید ضمن تقویت روحیة انتقادپذیری در معلمان و مدیران اداره اموزش و پرورش روحیة انتقاد کردن و زمینة بررسی و تحقیق را در شاگردان به وجود آورد.
اما متأسفانه مدرسه‌های امروز عمدتاً به دلیل پیشرفت‌های علوم و فنون و با توجه به بعضی از رویکردهای روان‌شناختی، توجه خود را بیشتر به انتقال اطلاعات و حقایق معطوف کرده‌اند و از تربیت انسان‌های متفکر و خلاق فاصله گرفته‌اند.
در حالی که هر نظام آموزشی برای موفق شدن به توانایی افراد خود در تحصیل و تصمیم‌گیری متفکرانه نیازمند است. از این رو یکی از هدف‌هایی که آموزش و پرورش باید به آن بپردازد، پرورش توانایی تفکر انتقادی در دانش‌آموزان است و تا کنون این امر به صورت کلی محقق نشده است و لازمه تغییراتی وسیع دارد
ماهیت تفکر انتقادی
جان دیویی ماهیت تفکر انتقادی را «قضاوت معلق» یا «تردید سالم» تعریف می‌کند. او تفکر انتقادی را شامل بررسی فعال، پایدار و دقیق هر عقیده یا دانش می‌داند. (لطف‌آبادی، ۱۳۸۴).
«سازمان روان‌شناسی آمریکا» در زمینة ماهیت تفکر انتقادی بیان داشته است: «ما تفکر انتقادی را این گونه درک می‌کنیم که.باید قضاوت خودساخته و هدفمندی باشد که به تفسیر، تحلیل، ارزیابی و استنباط منجر شود.» (هاشمیان، ۱۳۸۰)
بنابراین، آموزش و پرورش تفکر انتقادی شامل ایجاد عمدی جو جدیدی است تا شاگردان و مردم بتوانند فرایندهای فکری خود را تعویض یا اصلاح کنند، یا آن را دوباره بسازند.
یکی از راه‌های اساسی آموزش موفق تفکر انتقادی آن است که به طور هم‌زمان به شیوه‌ای تدریجی تفکر شاگردان زیر سؤال قرار گیرد و از آن‌ها در ایجاد شیوه‌های جدید حمایت شود. و اموزش و پرورش خوزستان که در تعلیم و تربیت نسل های آینده دخیل است باید انتقاد پذیر باشد
برای درک اینکه چرا دانش‌آموزان بیشتر اوقات علاقة چندانی از خود نشان نمی‌دهند، کافی است به دو سابقة ذهنی معمول که بسیاری از شاگردان آن‌ها را از مدرسه و اجتماع با خود همراه دارند، توجه شود:
برای جلوگیری از این اندیشه‌ها باید به دانش‌آموزان اجازه داد تعصبات و نگرانی‌های خود را بیان کنند. وقتی که معلمان این طرز برخوردها را آشکارا تصدیق کنند، کلاس درس می‌تواند فضای صمیمیت و واقعیت به خود بگیرد که این امر خود باعث پرورش تفکر انتقادی و تحریک علاقه شاگردان می‌شود.
پس توانایی تفکر انتقادی شاگردان طی دوران تحصیل و بدون کمک معلمان و صرفاً با گوش دادن به سخنرانی‌ها و خواندن کتاب‌های درسی و امتحان دادن به وجود نمی‌آید و انتقاد پذیری رکن اساسی مدیریت و اموزش و پرورش است که باید همواره به ان توجه کرد و از ان در مدیریت صحیح بهره برد
مدیران باید فرصت‌هایی را برای تمرین مهارت‌ها و روش‌های تفکر انتقادی تدارک ببینند. و از انتقادات سالم استفاده نمایند در حقیقت انتقاد مسئله ای مهم و ارتباطی نزدیک بین جامعه و مسئولان است .
نظریه‌های شناختی، فراشناختی و ساختن‌گرایی، از تقویت و پرورش تفکر انتقادی در فرایند آموزش حمایت می‌کنند (شعبانی )
نتیجه‌گیری
برای بحث و آموزش و گسترش تفکر انتقادی در نظام آموزشی کشورمان، ابتدا باید معلمان و مدیران در نقش خود بازنگری کنند و فعالیت‌های خود را بر آموزش مهارت‌ها و روش‌هایی متمرکز سازند همچنین در عزل و نصب ها ، در نظارت صحیح و انتخاب گزینه های مدیریت ناحیه های اموزشی سراسر استان بدون در نظر داشتن قومیت ها و ... با در نظر داشتن تخصص و تعهد در کار گیرند
در واقع، تفکر انتقادی نیازمند سیری است که به طور مداوم ادامه داشته باشد، نه این که بفکر خنثی سازی انتقادات باشیم.
امیدوارم آموزش و پرورش استان خوزستان با رعایت کامل قوانین و استفاده از بهترین امکانات وضع فعلی را اصلاح و جهت ترقی سطح کیفی،آموزشی و تربیتی علل الخصوص شهرستان های محرومی چون کارون و باوی و ... را در کارگیرد و رضایت همه شهروندان این استان را فراهم اورد.
احمد سلامات /شیبان
۹۶/۱۱/۲۷
