آتشکده آذرخش یا مسجد سنگی شیراز یکی از آتشکده‌های خاموش ایران است. این آتشکده در پنج کیلومتری جنوب‌خاوری(:شرقی) شهر داراب، در دامنهٔ کوه، ساخته‌شده، سازه‌ای شگفت‌انگیز با نمای چلیپا(:صلیبی‌شکل) که امروزه به نام مسجد سنگ، خوانده می‌شود. گستردگی(:مساحت) این آتشکده ۴۲۰ مترمربع است که یکپارچه از کوه تراشیده شده و در فاصلهٔ چهارکیلومتری خاوری داراب است. آتشکده آذرخش یکی از آثار منحصر به فرد تاریخی است که در دامنه شرقی کوه پهنا واقع گردیده است . این بنای شگفت انگیز در دل کوه پهنا حجاری شده و شکل آن بصورت صلیب می باشد. مساحت آن در حدود چهارصد و بیست متر مربع که تمام دیوارها و محوطه جزرهای آن از کوه تراشیده شده و یکپارچه است . اطراف آن راهروهائی است که به یکدیگر متصل می باشد . به اعتقاد برخی از محققین این آتشکده یکی از معابد مهم ایرانیان قدیم بوده که البته از آن بعنوان قصر دختر و کارونسرا نیز نام برده شده است.
کد خبر: ۶۲۲۴۶۹
تاریخ انتشار: ۰۲ تير ۱۳۹۷ - ۱۷:۴۳ 23 June 2018

مشخصات معماری
تابناک فارس به نقل از سیری در ایران:بخشی از سقف این سازه باز است و در زیر آن حوض کم‌ژرفایی است. در بیرون این سازه، اتاق کوچکی در کوه ساخته شده که گویا جایگاه نگهبان آتشکده بوده‌است. شهرستان داراب که نام قدیم آن دارابگرد بوده‌است در فاصله ۲۷۵ کیلومتری خاوری شیراز است.
بنای این اثر باستانی را به پوراندخت دختر داراب کیانی نسبت می دهند و ساخت آنرا حدود سده سوم قبل از میلاد عنوان کرده اند . علاوه بر جزرهای متعدد و راهروهای پیچ در پیچ در وسط آتشکده حوضی قرار دارد که اندازه آن با روشنائی در سقف یکسان است . این بنا در مورخ 15/9/1314 با شماره 229 جزو آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و پس از سال ها و قرن ها مقارن با سلطنت هلاکوخان به سال 652 ه – ق به دستور ابوبکر بن سعد ابن زنگی که در فارس حکومت داشته در قسمت سمت چپ ساختمان محرابی رو به قبله ساخته شده که بعد از ساخت محراب آن را مسجد نامیدند . در بالای محراب به خط ثلث نوشته شده :
“به فرمان پادشاه زمان اتابک ابوالمظفر ابوبکر اتابک در ماه رمضان سال 652 ه – ق این محراب ساخته شده است.
در بیرون ساختمان اطاق کوچکی در دل کوه ساخته اند که احتمالاً محل اقامت نگهبان بوده باشد . در ساختمان مسجد دو کتیبه وجود دارد که یکی بعد از ورود به مسجد بر بالای مدخل ورودی و دیگری اطراف محراب که حاوی مطالب و آیات قرآنی است ، این سنگ نوشته ها به زبان کوفی و مربوط به دوره اتابکان همزمان با ساخت محراب می باشد.
این بنا که هم اکنون به مسجد سنگی مشهور است در ابتدا معبد مهر پرستان آریایی بوده و سپس در عصر ساسانی تبدیل به آتشکده شده و آذرخش نامیده اند و دوره اتابکان نیز به مسجد تبدیل گردیده است.
مسجد سنگی (صخره ای) داراب یک نمونه منحصر به فرد در ایران است . طولانی ترین قسمت آن ، طول شرقی غربی آن است که از در ورودی شروع می شود. ورودی های آن در سمت جنوب شرقی قرار دارد و فاصله آن از ابتدای درگاه ورودی تا انتهای شمال غربی ، تقریباً 20 متر است . طول دو سوی دیگر مسجد که یکی در راستای جنوب غربی و دیگری در امتداد شمال شرقی است. 7/18 متر است. عرض چهار سوی آن به طور متوسط و با احتساب عرض راهروها و جزرهای گردنده دور تا دور مسجد 60/7 متر است. این مسجد در مرکز دارای حوض سنگی به عرض 10/3 متر با پلان مربعی دارد که به موازات نور گیر سقف در صخره نقرگردیده است. اضلاع نورگیر با طول و عرض حوض یکسان است و نور بنا را تأمین می کند . در قسمت ورودی یک هشتی به ابعاد 78/2 و 6/9 متر وجود دارد ، که البته ابعاد آن اندکی متغیر است . دور تا دور مسجد را رواقی به عرض 1 تا 10/1 متر همراه با جزرهایی به طور متوسط به قطر 85 سانتیمتر احاطه کرده است . که در سمت راست محراب مسدود می شوند. سقف ها و جزرها ، به جز در راهروهای گردشی اطراف ، همگی بیضی شکل نزدیک به جناقی دارند و همانند طاق آهنگ می باشند. پوشش طاق آهنگ از قدیمی ترین انواع پوشش منحنی در ایران است . در هفت تپه کوره ای موجود است با طاق آهنگ در حدود دو هزار سال قبل از میلاد اجرا شده است و همچنین سردابه ای در چغازنبیل مربوط به 1250 قبل از میلاد با طاق آهنگ اجرا شده است . البته طاق آهنگ جهت پوشش دهانه هایی که عرض طولانی دارند استفاده می گردد. اغلب منابع و متون ایرانی مسجد سنگی را یک بنای می دانند و به نظر می رسد که محراب در دوران اسلام در این محل حجاری و نقر گردیده است.این مسجد در دو محل کتیبه دارد ، یکی کتیبه ای که در محل محراب نقر شده و دیگری کتیبه ای است که در قسمت بالای ورودی اول داخلی(جلوخان) و ابتدای ایوان شرقی در بالای درگاه و جزرهای طرفین ان قرار دارند. متن یکی از این کتیبه ها همانطور که ذکر نمودیم می باشد و یکی دیگر نیز دچار فساد تدریجی و فرسوده شده و به مرور زمان دچار صدمه زیادی شده است.
کتیبه بالا ناخواناست و کتیبه پائین تاریخ 652 را نشان می دهد . فرصت الدوله شیرازی نیز بخشی از مسجد را ترسیم کرده است که شامل بخش درونی مسجد سنگی می باشد. کتیبه اطراف محراب به خط کوفی نقر شده و در معرض فرسایش جبران ناپذیری می باشد. این بنای تاریخی دارای نمایی کاملاً اسلامی است هر چند که قدمت آن به دوران ساسانی می رسد . پلان این بنا همانند چهار طاقی ها یا به پیروی از طرح آنها در دل صخره نقر گردیده است و شباهت زیادی به چهار طاقی ایزدخواست دارد. که در دوران اسلامی با مسدود کردن بعضی قسمت های آن به مسجد تبدیل گردیده است و این امر ما را بر آن می دارد که مسجد سنگی را یک بنای اسلامی ساسانی بدانیم. تغییرات و گسترش آن از جمله راهروها و طرفین و احاقاتن بعدی امروزه کاملاً مشهود است. مسجد سنگی، تزئیناتی غیر از طاقچه های باز ندارد . تنها عنصر تزئینی که به صورت مهر هایی روی هم قرار گرفته به نظر می رسد و در یکی از خاستگاه ها گوشواره دیده می شود. مسجد دارای قوس جناغی اسلامی است ، حال آنکه مسجد سنگی با قوس هایی متداول دوره ساسانی و طاق های آهنگ داخل مسجد سنگی تفاوت فراوانی دارد . داشتن محراب مقرنس کاری با خطوط کوفی، بویژه قطع شدن راهروها در دو طرف محراب و قرار گرفتن آن درست قبله و کتیبه های کوفی دلایل اسلامی بودن بنای مسجد سنگی است . بنای تاریخی و بی نظیر و شگفت انگیز مسجد سنگی با طرح چلیپا(صلیبی) بنا به اعتقاد مورخان ابتدا یکی از معابد مهم مهر پرستان آریایی بوده که در دوران ساسانی تبدیل به آتشکده (آذرخش) گردیده است. در دوران محمد حسن مبارز به سال 652 ه – ق محرابی به این آتشکده اضافه شده و از آن پس این بنا به مسجد تبدیل گردید. در بیرون بنا اتاقکی در دل صخره نقر گردیده است که احتمالاً محل اقامت نگهبانان آتشکده بوده است.
آدرس: کیلومتر 5 جاده کمربندی داراب به حاجی آباد
————————————————————————————————————————————————————————————————————————————–
آتشکده‌ی آذرخش یکی از آتشکده‌های خاموش ایران است. نامهای دیگر این آتشکده مسجد سنگ ومسجد سنگی می باشد. این آتشکده در پنج کیلومتری جنوب‌شرقی شهر داراب، در دامنهٔ کوه ساخته‌شده است. سازه‌ای شگفت‌انگیز با نمای چلیپا(صلیبی شکل) .
مساحت این آتشکده 420 مترمربع است که یکپارچه از کوه تراشیده شده است.بخشی از سقف این سازه باز است و در زیر آن حوض کم‌ ژرفایی است. در بیرون این سازه، اتاق کوچکی در کوه ساخته شده که گویا جایگاه نگهبان آتشکده بوده‌است.

بنای مسجد، عبارت از محوطه صلیبی شکلی است که در اطراف آن، دورتادور، رواقی با جرز، ستون و دهانه‌های طاقدار قرار گرفته است.پوشش چهار بازوی محوطه صلیبی شکل، به صورت طاق گهواره‌ای ساخته شده، اما پوشش بخش میانی به صورت مربع بریده و فضای روبازی در نظر گرفته‌اند و در زیر آن و وسط تالار، حوض ۴ گوش کم عمقی ساخته‌اند.
طولانی‌ترین قسمت بنا، طول شرقی غربی است که از در ورودی شروع می‌شود. ورودی‌های آن در سمت جنوب شرقی قرار دارد و فاصله آن از ابتدای درگاه ورودی تا انتهای شمال غربی تقریبا ۲۰ متر است.

طول دو سوی دیگر مسجد که یکی در راستای جنوب غربی و دیگری در امتداد شمال شرقی قرار دارد حدود ۱۸ متر است.به نظر می‌رسد که کار احداث این بنا با کندن کوه از بالای نورگیر شروع شده و به صورت یک چاه با پلان مربع به پایین رفته است و سپس از ۴ سمت دیواره‌های چاه، ایوان‌های مسجد کنده شده‌اند که از نظر زمانی می‌تواند تاریخ اتمام آن را به یک چهارم کاهش دهد.در قسمت ورودی، یک هشتی به ابعاد ۷۸/۲ و ۶۰/۹ متر وجود دارد، که البته با انحرافی که در این قسمت بوده، ابعاد آن اندکی متغیر است. دورتادور مسجد را رواقی به عرض ۱ تا ۱۰/۱ متر همراه با جرزهایی احاطه کرده است، که در سمت محراب مسدود می شوند.

نمای بیرونی و ظاهری مسجد سنگی، بیشتر اسلامی نشان می دهند تا ساسانی. اما، از وجود عناصر ساسانی نیز در اینجا نباید غافل بود. داشتن محراب مقرنسکاری با خطوط کوفی، بویژه قطع شدن راهروها در دو طرف محراب و قرار گرفتن آن در سمت قبله و کتیبه های کوفی، دلایل اسلامی بودن بناست.کنار مسجد سنگی، یک اتاق با سقف طاقی شکل وجود دارد، که با 3 پلکان وارد کف آن می‌شود. این اتاق 8 متر طول، 3.15 متر عرض و 1.95 متر ارتفاع دارد.

این مسجد در دو قسمت کتیبه دارد، یکی کتیبه محراب و دیگری کتیبه‌ای است که در قسمت بالای ورودی داخلی جلوخان و ابتدای ایوان شرقی در بالای درگاه و جرزهای طرفین آن قرار دارند.سقف‌ها و جرزها، به جز در راهروهای گردشی اطراف، همگی قوس بیضی شکل نزدیک به جناغی دارند و در واقع همانند طاق آهنگ هستند. اغلب منابع و متون ایرانی که قدمت آنها از دوران قاجار تجاوز نمی کند، مسجد را یک بنای مربوط به دوره ساسانی می دانند که به مسجد تبدیل شده است.برخی از پژوهشگران بر این باورند که آتشکدهٔ آذرخش در آغاز یکی از نیایشگاه‌های مهرپرستان آریایی بوده که در روزگار ساسانیان به آتشکده دگرگون شده است‌.

در زمان محمدحسن مبارز به سال 652 قمری، محرابی به این آتشگاه افزوده شده و از آن پس، این سازه مسجد شده‌است. در نزدیکی آتشکدهٔ آذرخش، آسیابی در دل کوه ساخته شده‌است که از نظر معماری در نوع خود یگانه ‌است.

آسیاب سنگی داراب

در قسمت شمالی مسجد سنگی یا آتشکده آذرخش دارابگرد، آسیاب سنگی بزرگی قرار دارد که در دل کوه ساخته شده است. این آسیاب دارای دو استوانه سنگی عظیم در بالای کوه است که از طریق آنها آب مورد نیاز آسیاب تامین می شده است. دو جوی سنگی و ساروجی در دامنه کوه قرار دارند که چندین کیلومتر مسیر پرفرازو نشیب را در بالای کوه طی می کنند و آب را به آسیاب می رسانند.

چندین حلقه چاه سنگی در بالای کوه برای برقراری توازن در انتقال آب ایجاد کرده اند که طول برخی از آنها بیش از 15 .متر است. این آسیاب از حیث بنا و ساختمان در نوع خود در ایران بی نظیر است و قدمت آن به عصر ساسانیان می رسد.

در قسمت غربی ورودی آسیاب کتیبه ای به خط کوفی مربوط اتابکان وجود دارد، ظاهراً این آسیاب در این دوره تعمیر و راه اندازی می شود و مجدداً در دوره قاجاریه توسط حاکم داراب تعمیر می گردد. کتیبه ای به خط فارسی به صورت نظم چگونگی راه اندازی مجدد این آسیاب در عصر ناصر الدین شاه را بیان می کند.

در نزدیکی آتشکده آذرخش، آسیاب آذرخش قرار دارد که دیدن آن را به گردشگران پیشنهاد مینماییم.

آدرس: کیلومتر 5 جاده کمربندی داراب به حاجی آباد

آتشکده آذرخش

آتشکده آذرخش

آتشکده آذرخش

آتشکده آذرخش

آتشکده آذرخش

آتشکده آذرخش

آتشکده آذرخشآتشکده آذرخشآتشکده آذرخشآتشکده آذرخش

اشتراک گذاری
نظرات بینندگان
غیر قابل انتشار: ۰
در انتظار بررسی: ۰
انتشار یافته: ۱
reza
|
Canada
|
۰۷:۳۴ - ۱۳۹۷/۰۴/۰۳
افسوس
نظر شما
نام:
ایمیل:
* نظر:
* :
آخرین اخبار