گزارش اختصاصی تابناک از انجام مناسک دینی صابئین مندائی تحت لواء حکومت اسلامی؛
منداییان یا صابئین از اقلیت‌های دینی توحیدی با قدمتی دو هزار ساله هستند که پیرو حضرت یحیی بن زکریا (ع) میباشند. این اقلیت دینی از دوره اشکانیان تا کنون به آرامی و سکوت در حاشیه رود کارون و کرخه در خوزستان زندگی می کنند.
کد خبر: ۸۷۳۲۵۸
تاریخ انتشار: ۱۹ تير ۱۳۹۹ - ۲۲:۲۵ 09 July 2020

تابناک خوزستان: شاید یکی از مسایلی که درخیابان اهواز توجه افراد غیربومی و مسافران را به خود جلب کند؛ مردانی یکپارچه سفید پوش باشد که اکثر آن ها در کنار رودخانه زندگی می کنند.

اقلیت دینی صابئین یا مندایی ها گروه دینی با قدمت دوهزار ساله هستند که از دوره اشکانیان در بین النهرین و خوزستان زندگی می کنند. اقلیتی رمزآلود وعرفانی که بسته بودن دین آنان پژوهش را درباره آنها سخت و رمز و راز اطراف آنها را زیاد ساخته است. گروهی خداپرست که همواره حامی فرهنگ دینی خویش بوده و بعد از انقلاب نیز با تقدیم چندین شهید و جانباز دین خود را به اسلام و نظام جمهوری اسلامی ایران ادا کرده اند.

به گزارش تابناک خوزستان، این گروه دینی برخلاف تبلیغات سوء دشمنان همواره مورد احترام مسئولان و مردم محلی بوده و در کمال رفاه، امنیت و آرامش به مناسک دینی خود می پردازند. این درحالی است که اقلیت دینی میلیونی در کشورهای غربی از حداقل های زندگی نیز محروم هستند. این اقلیت 15 هزار نفره سال ها است در خوزستان زندگی می کنند. وجود برخی مسایل و شایعات پیرامون این اقلیت دینی سبب شد تا تابناک خوزستان گفت وگویی را با دکتر عزیز سواری پژوهشگر در حوزه صابئین مندائی داشته باشد که ماحصل آن از نظر می گذرد:

تابناک خوزستان: ضمن سلام و عرض ادب، برای شروع درباره سابقه تاریخی این اقلیت دینی بفرماید؟

سواری: با عرض سلام و تشکر از این که فرصتی مهیا نمودید که برای نخستین بار به مسئله اقلیت دینی صابئین مندائی ایران به شکل تخصصی و علمی پرداخته شود. صابئین مندائی یکی از قدیمی ترین ادیان توحیدی ساکن ایران وتنها آیین عرفانی برجای مانده از دوران گذشته ی  باستان اند که پیروان آن هم اکنون با گمنامی در خوزستان و جنوب عراق زندگی می کنند و به دلیل نیازمندی به آب جاری جهت انجام مناسک دینی خویش، همواره در کنار رودخانه هازندگی می کنند.

درباره منشأ و خاستگاه این دین دیدگاه های مختلفی ارائه شده، اما دیدگاه غالب که خود مندائیان نیز آنرا قبول دارند این است که منشأ اولیه آنان را حوزه فلسطین و به ویژه کناره های رود اردن معرفی می کند که حدوددو هزار سال پیش بر اثر نزاع با یهودیان مجبور به مهاجرت می کنند. در کتاب تاریخی "حران کویتا"، مهاجر تصابئین مندائی از این مناطق، تا رسیدن آنان به بین النهرین و خوزستان به خوبی ترسیم شده است. در قرن هفتم میلادی با ورود اسلام به عراق و ایران به نشانه هایی بر مي‌خوريم كه وجود مندائیان را در اين مناطق نشان مي‌دهد. همان گونه که کتاب "حران کویثا" گزارش می دهد، می توان به گفت وگوی بین فرمانده لشکر سپاه مسلمانان ورهبر صابئین مندائی در آن زمان اشاره کرد که رهبر مندائیان با ترجمة بوثه هایی (آیاتی) از کتب مقدس خود و بامعرفی خود به عنوان پیروان حضرت یحیی (ع)، فرماندة مسلمانان را متقاعد می کند که ایشان صاحب کتاب الهی وپیامبر هستند. بر این اساس صابئین مندائی، حدود 1400 سال پیش تا کنون تحت لواء و حمایت حکومت های اسلامی در این مناطق به زندگی مسالمت آمیز و آرام و انجام مناسک دینی خود در این مناطق ادامه می دهند.

تابناک خوزستان: به چه زبانی تکلم دارند؟

سواری: زبان صابئین مندائی شعبه ای از زبان آرامی شرقی است که زبان مندائی نام دارد. تمامی کتب و اسناددینی آنان با این زبان نوشته شده است. اعتقاد دارند این زبان، نخستین زبان بشریت است که خداوند با این زبان بانخستین پیامبر آنان یعنی حضرت آدم (ع) سخن گفته است. چند ماه پیش، این زبان در فهرست آثار ملی میراث فرهنگی ناملموس کشور به‌ ثبت رسید و تاکید گردید که هر گونه اقدام که موجب حفظ و احیای این میراث شود،مورد حمایت قرار میگیرد. امروز یک لهجه نو مندائی (رطنه) در بین مردم صابئین مندائی اهواز رواج دارد که برخی کلمات فارسی و عربی را در ساختار زبان مندائی می بینیم. در حال حاضر چندین دانشگاه معتبر اروپایی وآمریکایی درباره زبان و فرهنگ مندایی در حال تحقیق و پژوهش هستند و پژوهشگران این حوزه چندین بار نیز به ایران آمدند. متاسفانه جای پژوهش درباره این زبان در دانشگاه های داخل کشور خالی است.

تابناک خوزستان: وجه تسمیه کلمه صابئین و مندایی چیست؟
سواری: واژه صابئین یا صابئون به عنوان یک دین مشخص در سه سوره بقره، مائده و حج در کنار سایر ادیان بزرگ الهی ذکر شده است. برخی مفسرین قرآن کریم، ریشه این کلمه را "صبأ"ی عربی دانسته و آن را به معنی جدا شدن از یک دین و ورود به دین دیگر معنی کرده اند. می بینیم که در اوایل ظهور اسلام، قریش به پیامبر اکرم(ص) لقب صابئی و به مسلمانان "صابئین" یا "الصبّاه" می گفتند، چون بر این باور بودند که پیامبر از دین اجداد خودجدا شده و یک دین جدیدی آورده است. خود مندائیان معتقدند کلمه صابئین از ریشه "صبا"ی آرامی به معنی فرورفتن در آب مشتق شده است. به همین دلیل صابئین به تعمید در آب جاری "مصبوتا"می گویند.

 کلمه مندائی ریشه آن از مَندا گرفته شده که یک کلمه آرامی به معنای علم، دانش و معرفت است.

تابناک خوزستان: اقای سواری علت اینکه این قدر درباره این ها ابهام وجود دارد چیست؟

سواری: من یک نکته عرض کنم که دین صابئین مندائی یک دین تبشیری نیست. بدین معنی که عضو جدیدی از سایرادیان نمیتواند وارد این دین شود. به همین دلیل می بینیم که صابئین مندائی مایل به گسترش و تبلیغ دین خود نبودند وبنا به برخی دلایل حتی در ارائه مطالبی در مورد دین خود به بیگانگان محافظه کارانه عمل میکنند. نتیجه این رویدادعدم آگاهی همسایگان از ماهیت این دین شد. حتی می بینیم که مفسرین قرآن کریم در برخورد با کلمه صابئین برداشتهای مختلفی و گاه ضد و نقیضی از آن داشتند. از طرفی پژوهشگران داخل خیلی دیر به موضوع مطالعات مندائیشناسی وارد شدند. وجود این عوامل، باعث بروز و رواج باورهای نادرست و ابهامات بسیاری درباره ماهیت این دینشد.

تابناک خوزستان: درباره اعتقادات و دین مندایی بفرماید؟ یکی از شایعات که مطرح است که میگویند مندایی خداپرست نیستند و ستاره پرست هستند؟

سواری: بله متاسفانه یکی از شایعات غلط همین است. البته باورهای نادرست دیگری نیز درباره آنان وجود دارد. ازنظر اعتقادی دین مندائی، یک دین توحیدی است و برخی به اشتباه معتقدند که اینها ستاره پرست هستند چون قبله آنهابه سمت شمال است. در عقیده مندائیان، شمال دروازه جهان انوار یا آلما دنهورا است. از اعتقادات دیگر مندائیان ایمان به روز حساب و تأکید بر عمل صالح و اخلاق نیکو است.رهبر انقلاب در سال 1375 با فقه استدلالی در یک فتوای مهم ثابت کردند که این اقلیت در ردیف ادیان اهل کتاب است. البته چون به عنوان اقلیت دینی رسمی در قانون اساسی آورده نشدند هنوز مشکلاتی در برخی مسایل دارند. ازارکان دیگر مهم دین مندائی می توان به تعمید در آب جاری، براخه یا نماز سه وقت در شبانه روز، روزه یا صوما وصدقه (زدقا) اشاره کرد.

تابناک خوزستان: چرا آن موقع در قانون اساسی آورده نشده است؟

سواری: شاید یکی از دلایل ذکر نشدن صابئین مندائی در هنگام تدوین قانون اساسی همین عدم آگاهی و اطلاع دقیق از ماهیت این دین بود. بنده یک مقاله ای از آقای محیط طباطبایی دیدم که در آن ایشان مدعی شده است که شهیدمطهری در اوایل انقلاب و در زمان نوشتن قانون اساس پیگیر بودند که اجازه نامه‌های لازم از فقها دریافت کند تااین اقلیت در قانون اساسی بیایید که با شهادت ایشان این مسئله منتفی شد.

تابناک خوزستان: درباره پیامبران این دین بفرماید و پیرو کدام پیامبر هستند؟

سواری: صابئین تابع دستورات 5 پیامبر الهی هستند: حضرت آدم (ع)، حضرت شیث بن آدم (شیتل) و حضرت نوح،حضرت سام بن نوح (ع) و بالاخره حضرت یحیی بن زکریا(ع). همچنین به سایر پیامبران الهی احترام قائل هستندولی خود را ملزم به پیروی از دستورات آنان نمی دانند. امروزه صابئین مندائی پیروان حضرت یحیی (ع) نامیده میشوند. داستان تولد معجزه آسای یحیی نبی در سوره مریم آمده است که اشتراکات زیادی با تولد یحیی در تعالیم مندائی دارد. مطالعات تطبیقی زیادی می توان بین اسلام و مندائیت انجام داد.

تابناک خوزستان: کتاب مقدس هم دارند؟ چه تعالیمی در این کتاب است؟

سواری: بله، کتاب مقدس آنها گنزا ربا به معنی گنج بزرگ نام دارد که در آن تعالیم مختلفی آمده اند. گنزا ربابه زبان مندائی و از دو بخش راست و چپ تشکیل شده است. در بخش راست درباره توحید و صفات خداوند توصیف چگونگی خلقت جهان هستی و ملائکه آسمانی، خلقت آدم و حوا، زندگی برخی پیامبران، بیان ارزش ها و رذایل اخلاقی که اشتراکات زیادی با دیگر ادیان به ویژه اسلام دارد بحث شده است. در بخش چپ گنزاربا، نیز درباره مرگ حضرت آدم و حوا و جان فشانی فرزندش شیتل، چگونگی خروج روان از جسد انسان ومراحلی که تا رسیدن به جایگاه ابدی خود طی می کند، توصیف شده است. مندائیان کتاب دیگری نیز با عنوان "دراشااد یهیی" یا تعالیم حضرت یحیی دارند که در آن آموزه های آن حضرت به همراه دیگر مسائل آمده اند.


تابناک خوزستان: دین مندایی چه ویژگی دارد؟

سواری: دین مندایی ها تبشیری نیست و یک دین بسته ای است و هیچ کس حق ورود را به این دین ندارد و تنها کسی که پدر و مادر مندایی داشته باشد یک مندایی محسوب می شود. ازدواج و مناسک شان درون گروهی است و نژادآرامی دارند. در تیرماه ماه عید سال خود را برگزار می کنند. اعیاد خود را در تعمید در رود جاری معمولا دررودخانه کارون انجام می‌دهند .قبل از عید اینها 36 ساعت اعتکاف می کنند. در اعیاد مسلمانان نیز اینها حضور پیدامی کنند و به مسلمانان تبریک می گویند. مسمانان و برخی مسئولان محلی و کشوری همیشه پیام به مناسبت های مختلف برای مندائیان می فرستند.

تابناک خوزستان: این اقلیت چند نفر جمعیت دارند ؟ بیشتر در کدام بخش های خوزستان ساکن هستند؟

سواری: چون صابئین مندایی نا کنون به عنوان یک اقلیت رسمی در قانون اساسی شناخته نشده اند ، درباره جمعیت آن معمولا آمارها غیر رسمی تخمین زده می شود حدود 15 هزار نفر می باشند. بیشتر در اهواز، هویزه وسوسنگرد، تعداد کمی در دزفول ساکن هستند و به راحتی مناسک خود را انجام می‌دهند. البته قبلاً در شوشتر هم حضور فعالی داشتند. برخی مشکلات و همچنین مسائل زیست محیطی و آلودگی های آبی باعث شده بخشی ازمنداییان ایران به کشورهای اروپایی، آمریکا و استرالیا مهاجرت کنند. علاوه بر خوزستان فقط در جنوب عراق حضور دارند که جنگ های پی در پی و نا آرامی در آن کشور نیز باعث مهاجرت و پراکندگی آنان از سرزمین مادری شان شده است.

تابناک خوزستان: یکی از شایعات درباره افراد در حال احتضار و همچنین ذبح حیوانات است. در پژوهش های خود به این مسایل پرداختید؟

سواری: بله، همان گونه که عرض شد، دین مندائی بسته و رمزآلودی است و صائبین اهل تبلیغ نیستند و با افراددیگر کمتر ارتباط می گیرند، بنابراین شایعه و باورهای نادرست زیادی درباره این اقلیت وجود دارد. مثلا می گویندافراد در حال احتضار را خفه می کنند که این خنده دار است و اصلاً صحت ندارند. یا در زمینه ذبح شایع شده است که حیوان را خفه می کنند! برخلاف باورهای رایج و تصورهای نادرست عامة مردم، مبنی بر خفه کردن حیوانات،گنزا ربا پیروان خود را به اجرای مراسم ویژه و منحصر به فردی در مورد ذبح پرندگان و حیوانات حلال گوشت دعوت میکند. در انجام عمل ذبح بایستی علاوه بر فرد ذبّاح، یک شخص شاهد در کنار وی ایستاده باشد. همچنین عمل ذبح را زمانی جایز می شمارند که تنها به قصد استفاده و مصرف از گوشت حیوان صورت گرفته باشد در غیر این صورت اقدام به این عمل گناهی کبیره محسوب میشود. این تعالیم دقیقاً در کتاب مقدس آنان بدین صورت آمده است:"هر گاه خواستید حیوانی ذبح کنید این کار را با کارد آهنین انجام دهید"

 تابناک خوزستان: درباره پوشاک و سبک غذایی مندایی ها هم توضیح می فرمایید؟

سواری: لباس دینی مندائیان، رَستا نام دارد. لباس پارچه ای سفید رنگی که معتقدند جبرئیل یا هیبل زیوا از جهان نور آنرا به آدم و حوا اهداءکرده است. رستا دارای 5 قطعه است. فرقی بین پوشش دینی رستا در مرد و زن وجود ندارد. بجزتکهای که بر روی سر قرار میگیرد که در مرد همانند دستار (برزنقا) و در زن شیالا (شال، روسری) است. رستا طوری طراحی شده است که تمام اعضای بدن بجز کف دست و پاها و صورت را می پوشاند. بنابراین می توان این گونه استنتاج کردکه دین مندایی از دیرباز مسئله حجاب و عفاف را مورد تاکید قرار داده است. هر صابئی در تمامی مناسک دینی همچون تعمید، نماز، ازدواج و ذبح لازم رستا را بر تن کند. در کتاب مقدس آمده است: لباس سفید بر تن کنید که آن لباسدرخشش جهان نور است.

درباره خوراک آئین مندائی، خوردن گوشت پرندگانی مانند مرغ، مرغابی، غاز، کبوتر وهمچنین انواع ماهی ها را مجاز می شمارد و از حیوانات چهارپا فقط گوسفند نر را ذبح می کنند.


تابناک خوزستان: این افراد نسبت به نظام چه دیدگاهی دارند و یا اصلاٌ وارد این مسایل نمی شوند؟

سواری: این اقلیت یک اقلیت صلح جو است و درهیچ یک از بوثه های (آیات ) کتاب دینی گنزا ربا نمی توانید اشارهیا تعلیمی درباره خشونت و جنگ پیدا کنید. مسیر ارشادی این اقلیت بر تذکر و در نهایت دوری از فرد خاطی است وهیچ تعلیمی درباره خشونت ندارند. این اقلیت جالب است بدانید وفادار به نظام می باشند و در بسیاری از مسایل تعلق خود را به این حکومت دینی نشان داده اند و در طول جنگ چندین شهید، جانباز و اسیر تقدیم انقلاب کردند که واقعاکمتر به آن پرداخته شده است و اخیرا مسئولان شهری و استانی از آنها تقدیر کردند و پارکی که محل سکونت مندایی ها است، بنام یکی از این شهدای مندائی نامگذاری شده است.

تابناک خوزستان: سؤال پایانی اینکه وضعیت مطالعات مندائی شناسی در کشور ما چگونه است؟

سواری: متاسفانه تاکنون در کشور ما در زمینه مندایی شناسی پژوهش های علمی به صورت آکادمیک و با استفاده ازروش های علمی بسیار اندک صورت گرفته است. این در حالی است که مطالعه و پژوهش در این حوزه در غرب ازقرن شانزدهم میلادی آغاز شده اند. کشور آلمان بیشترین سهم را در حوزه این مطالعات به خود اختصاص داده و هماکنون اساتیدی در دانشگاه های برلین، هایدلبرگ و توبینگن آلمان و دانشگاه های دیگر اروپایی در حال مطالعه برزبان و فرهنگ مندائی هستند. همایش برگزار می کنند و مقاله علمی چاپ می کنند. اساتید معروفی از این کشورهابرای مطالعه جنبه هایی از فرهنگ صابئین مندائی مرتب به اهواز سفر می کنند.

گزارش از اکبر بهاری

 

اشتراک گذاری
نظر شما
نام:
ایمیل:
* نظر:
* :
آخرین اخبار