نقطه صفر مرزی و سربازان جبهه سلامت؛ از سرزمین "آفتاب و شهرسوخته" تا ملک "نقل بیدمشک و گردو" و پزشکانی کم ادعا که الحق هر روز سوگندشان را تجدید میکنند...
صدها کیلومتر رفتیم تا به پزشکان مرزی رسیدیم، مرز ایران و پاکستان در گرمترین نقطه کشور و ارومیه سردسیر و مرزهای ترکیه، عراق، آذربایجان و ارمنستان. پزشکانی بودند ساده و صمیمی و انصافا "طبیب"؛ طبیبانی که دعای خیر مریضانشان قوت قلبشان بود.
بدی آب و هوا کاملا مشهود بود؛ گرمای کلافه کننده روزهای گرم سیستان و بلوچستان و سرمای استخوانسوز بلندیهای ارومیه؛ جادهها و راههای ناهموار و سنگلاخ، ارتباطات مخابراتی ضعیف و در این میان مراقبتهای منزل به منزل یا همان دهگردشیهای پزشکانی که به قول خودشان با وجود همه ناملایمات، اما رسیدگی به احوالات سلامتی مردمانی ساده و کمبضاعت، بهانهای میشود برای حالی خوب و البته انرژی برای فردایی دوباره. پزشکانی که با سربازان مرزی تفاوتی ندارند و سلاحشان هم علمشان است و واکسن و مراقبت.
ابتدا به زاهدان رفتیم؛ کمبارانترین، گرمترین و البته جوانترین استان کشور که بواسطه هممرز بودن با دو کشور معضلدار پاکستان و افغانستان، در معرض بیماریهای واگیری همچون سل، پولیو، مالاریا و هاری است؛ بر همین اصل، اساس بهداشت در این منطقه "مراقبت" است و هر محمولهای از انسان گرفته تا ماشین و ... برای ورود به خاک ایران باید مجوز بهداشتی بگیرند.
صفر مرزی پاکستان _ میرجاوه
مقصدمان میرجاوه _ نقطه صفر مرزی ایران و پاکستان است؛ از مرکز شهر یا همان زاهدان که بیرون میروی، حاشیهنشینی شروع میشود؛ خانههایی خشت و گلی و ۴۲۰ هزار نفر جمعیت که ۳۹ پایگاه سلامت، مراقبت از مباحث سلامتیشان را عهدهدار است.
"میرجاوه" نقطه صفر مرزی با پاکستان است و با ۶۰۰کیلومتر مربع مساحت. بیابان بود و جاده و ایستهای بازرسی، اتوبوسهای پاکستانی و کامیونهای حامل میوه.
به پایگاه بهداشتی میرجاوه رسیدیم؛ منطقهای که شرایط خاص خود را دارد؛ طوری که شاید حتی تصور زندگی در آنجا سخت باشد؛ اما پزشکانی بودند بیادعا و صف انتظار مسافران پاکستانی که به قصد زیارت آمده بودند و باید به لحاظ چند بیماری کنترل میشدند؛ کودکان زیر ۱۵ سالی که قطره فلج میخوردند و کیتهای تست مالاریا که به آزمایشگاه برده میشد و ...
از دکتر محمدرضا میری، رییس دانشگاه علوم پزشکی زاهدان میپرسم دریافتی این پزشکان چقدر است و وی میگوید پزشکان در قالب بیمه روستایی در حاشیه زاهدان حدود ۱۳ میلیون تومان دریافتی دارند و در جاهای بد آب و هوا و مناطق دور دست به ۱۵ میلیون تومان هم میرسد؛ یاد جمله یکی از مسوولان وزارت بهداشت میافتم و میگویم واقعا "نوش جانشان".
شهریاری، سرپرست مرکز بهداشت میرجاوه نیز به مقایسه امکانات و شرایط ارایه دهندگان خدمات سلامت به قبل و بعد از طرح تحول میپردازد و میگوید: شرایطمان نسبت به قبل از طرح تحول سلامت، قابل قیاس نیست و وضعیت بسیار بهتر از گذشته است. در حالت معمول مسافران از مرز پاکستان به کشور وارد میشوند و اقدامات مراقبتی انجام میشود، اما در ایامی نظیر اربعین و ارتحال امام (ره)، ورودی مرز میرجاوه از نظر ازدحام جمعیت بسیار شلوغ میشود. در مناسبتهای خاص روزانه حدود ۲۰ اتوبوس به ایران میآیند که تیم ما کفایت بررسی این میزان اتباع را ندارد و در این شرایط از طریق مرکز علی بن ابیطالب، مراقب سلامت اعزام میشود.
احساس دین خانم دکتر
دکتر بیتالهدی صفدری، پزشک خانواده در مرکز بهداشتی مرز میرجاوه، طرح خود را تمدید کرده و در این پایگاه مرزی همچنان مشغول فعالیت است و میگوید: راضی هستم؛ هرچند که حجم کاری مقداری اذیت کننده است، اما احساس دین میکنم. جمعیتی که در میرجاوه ثبت شده، جمعیت واقعی نیستند و تعدادی از افراد شماره ملی و شناسنامه ندارند و این افراد ثبت نمیشوند اما به خدمات بهداشتی درمانی نیاز دارند؛ به طوری که ۱۰هزار و ۵۰۰ نفر از ۴۷ هزار نفر ساکن در میرجاوه، اتباع هستند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا تاکنون در ارائه خدمات تهدید هم شدهاید، یا نه؟ میگوید: زمانی که یک مریض بدحال بوده و نیازمند رسیدگی است، مریض دیگر که شرایطش استیبلتر است گاهی عنوان میکند، ناراضی است و تهدید به شکایت میکند. بعضیها هم واقعا این اقدام را انجام میدهند. یک مساله کوچک را خیلی بزرگ میکنند، اما من در مقابل این رفتارشان سکوت میکنم و سعی کردم که ارتباطات خوبی با بیماران داشته باشم.
یک درخواست و پاسخ وزیر بهداشت
در تماس تلفنی که با دکتر سیدحسن هاشمی، وزیر بهداشت برقرار شد، بیتالهدی صفدری به گفتگو با وی میپردازد و ضمن سلام و احوالپرسی و تبریک روز پزشک، از وزیر میخواهد که برای پزشکان فعال در مناطق مرزی، سهمیه تخصص در نظر بگیرند و میگوید که دلم میخواهد در رشته قلب ادامه تحصیل دهم.
وزیر هم به شرط آنکه پس از فارغالتحصیلی، سه برابر مدت خدمت در همان منطقه بمانند و خدمت کنند، از درخواست وی استقبال میکند و قول میدهد. رییس دانشگاه هم تاکید میکند که نامه درخواستش را به وزیر بهداشت مینویسد.
صفدری در پایان میگوید: به هموطنان عزیزم سلام میرسانم و از طرف همکارانم میگویم که ما به عنوان سربازان جبهه سلامت همیشه و به صورت شبانهروزی نگهبان حریم سلامت در مناطق مرزی هستیم.
پس از آن به مرکز خدمات جامع سلامت علی بن ابیطالب که به صورت شبانهروزی فعال است، رفتیم، ساختمانی تر و تمیز که در میان تمام آن خانههای خشت و گلی، خودنمایی میکرد. سه پزشک، آزمایشگاه، دندانپزشکی، و ...فعال بود و مراجعانش هم زیاد بودند.
پزشکانی که آمبولانس میخواهند
دکتر زهره محمدی، پزشک خانواده و بومی زاهدان است و میگوید: مریض داد هم بکشد من چیزی نمیگویم. میپرسم درخواستت از مسوولان چیست؟ که ادامه میدهد: در این مرکز دو تا آمبولانس داریم و اگر بیمار اورژانسی داشته باشیم برای اعزام، باید میان آنها دست به انتخاب بزنیم. یکی از آمبولانسها را هم باید برای زایشگاه نگه داریم. یک آمبولانس برای منطقهای مرزی، کم است. به دستگاه سونوگرافی و آزمایشگاهی مجهزتر هم نیاز داریم و البته قرار است بیمارستان میرجاوه بزودی به پایان رسد.
از وی میپرسم برای خودت چه درخواستی از مسوولان داری؟ که میگوید: چند سال است که قراردادی هستم و هنوز رسمی نشدهام. کاش ما پزشکان مناطق محروم، سهمیهای هم برای تخصص داشتیم، اما چیزی که برای خودم میخواهم آن است که رسمی شوم و حدود ۹ سال است قراردادی کار میکنیم.
سارا شیخ ویسی، دیگر پزشک خانواده نیز اظهارات همکارش را تکرار میکند و میگوید: خدمترسانی شبانهروزی با دو آمبولانس سخت است.
از وی درباره حقوق و مزایایشان میپرسم و میگوید: قبل از طرح تحول، پزشک طرحی بودم و حقوق و مزایا کم بود و امکانات نداشتیم. چهار – پنج ماهی میشود که دوباره به این منطقه آمدهام و شرایط کاملا متفاوت شده است. ساختمانها رنگآمیزی شده، تجهیزات کاملتر شده، داروهای لیستمان هم زیاد شده است. پانسیون پزشکان راه افتاده و مبلمان و سرویس نهارخوری و ... کامل است.
دکتر محمد کوهکن، دیگر پزشک خانواده این مرکز نیز میگوید: مراجعات ما اغلب کلینیکی است روی سلامت اطفال حساس هستیم.
وی میگوید: آدم ماجراجویی هستم، اما بیشترین استرسم برای مادرم است که نگرانم است و من به دلیل احساس دینی که داشتم به اینجا آمدم. مردم منطقه بسیار مهربان و خونگرم هستند، ساعتها منتظر میمانند اما صبورند. دهگردشیهای ما عجین است با خاطرات خوب. هر موقع از دهگردشی بازمیگردم احساس رضایتمندی دارم و حالم خوب است. اگر خدمات بهداشتی درمانی هم از این مردم گرفته شود، امید به زندگی در آنها خیلی پایین میآید.
کوهکن، اقدام موثر طرح تحول نظام سلامت را پرونده الکترونیک سلامت میخواند و میگوید: مفتخریم بگوییم که سیستم یکپارچه بهداشت تحت عنوان سامانه سیب راهاندازی شده و از زمان راهاندازی، پروندهها را به صورت آنلاین وارد سیستم میکنیم. این سامانه واقعا کارگشاست و اقدامی بود به سمت توسعهیافتگی بهداشتی.
در همین مرکز، مرکز تسهیلات زایمانی هم تجهیز بود و چهار ماما و دو خدمه در آن ارایه خدمت داشتند و بنابر گفته ماماهای فعال این مرکز، درصدی از زایمانهای طبیعی در مراکز تسهیلات زایمانی صورت میگیرد؛ هرچند که در این چنین مناطقی درصدی از مردم هنوز در خانهها زایمان میکنند.
در جریان بازدید رییس دانشگاه علوم پزشکی زاهدان از مرکز علیبن ابیطالب، یکی از بیماران به وی مراجعه کرد و درخواست ساخت سرویس بهداشتی برای منزلش را داد که دکتر میری درخواست وی را پذیرفت و برای ساخت سرویس بهداشتی در منزل وی دستور داد.
در میان گفتههای پزشکان خانواده این منطقه، مدام صبحت از بیمارستان میرجاوه بود، بیمارستانی که به گفته رییس دانشگاه علوم پزشکی زاهدان از سال ۹۱ تا پایان ۹۳ حدود هشت تا ۱۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و از پایان ۹۳ و ابتدای ۹۴ تا کنون به ۸۵ تا ۹۰ درصد پیشرفت فیزیکی رسیده است. البته جاده دسترسی به این بیمارستان خاکی است و پزشکان از شهرداری درخواست دارند که برای آسفالت و همچنین برقکشی خیابانهای منتهی به بیمارستان اقدام شود.
در ادامه سفرمان و پس از طی جادههای بیابانی و مسافتی نسبتا طولانی، ساعت ۱:۳۰ بعد از ظهر به مرکز بهداشتی درمانی لادیز رسیدیم، ساختمانی شیک و تمیز که باز هم در شرایط بیابانی آن منطقه خودنمایی میکرد. دکتر نرجس مهدویفرد، پزشک خانواده، بومی زاهدان و پزشک طرحی است و ضمن ارایه توضیحاتی از نحوه خدمترسانی به ساکنان منطقه همراه با همکارش آقای خسروی، درباره درخواستش از وزیر بهداشت میگوید: چیزی برای خودم از وزیر نمیخواهم، چون منطقه کم برخوردار است و جمعیت ایرانی و غیرایرانی زیادی داریم. غیرایرانیها بیمه ندارند و در
ارجاع و هزینههایشان مشکل دارند. بیمارستان میرجاوه هنوز ساخته نشده و میخواهم که این مرکز هر چه سریعتر ساخته شود تا زمان ارجاع کوتاهتر شود.
در ادامه با طی مسافتی نسبتا طولانیتر به منطقهای به نام "جونآباد" رفتیم؛ ساکنانش از خدمات بهداشتی – درمانی راضی بودند و پزشکانشان را دعا میکردند و میگفتند که "جون آباد" به خود نمیدید که مرکز بهداشت این چنینی داشته باشد.
دکتر ماریا تاجبخش ریگی، پزشک خانواده مرکز خدمات جامع سلامت جونآباد، ساکن زاهدان میگوید: کلیه خدمات در قالب طرح تحول نظام سلامت ارایه میشود. راههای خانههای بهداشت بدجور است و فاصلهشان تا مرکز ۳۵ کیلومتر است. راهها کاملا خاکی، سنگلاخ و صعبالعبور است و برای اهالی روستا واقعا راهش دور است و وسیله هم ندارند. مثلا وقتی برای مراقبت معمول مادر باردار از آنها خواهش میکنیم که برای آزمایشات بیایند، نمیتوانند بیایند و سختشان است. آنتن دهی هم نیست. حتی شرایطی پیش میآید که بهورزم میرود روی یک پشت بام که آنتن دهی داشته باشد و در مورد مسالهای از من راهکار میخواهد. اگر با بهورز کار داشته باشیم، باید راننده را بفرستیم کلی راه را طی کند تا فلان اطلاعات را از وی بگیرد.
نقطه عطف تحول در بهداشت و درمان زاهدان
در هر حال دکتر میری، رییس دانشگاه علوم پزشکی زاهدان نقطه عطف تحول سلامت در زاهدان را سفر سه روزه وزیر بهداشت به این منطقه در دی ماه ۹۴ میخواند و میگوید: یعنی ما در رابطه با برنامههای مربوط به سلامت وقتی میخواهیم مقایسهای داشته باشیم، میگوییم قبل از سفر وزیر و بعد از سفر وزیر. الان مقیاس شاخصهای سلامت برای ما، سفر آقای وزیرشده است. سفر وزیر به این استان، همه چیز را در عرصه بهداشت و درمان تکان داده است. آقای وزیر تمام مشکلات را بررسی کردند و به معاونینشان هم دستور دادند. به دفعات نیز پیشرفت طرحها را در تهران بررسی کردند.
وی میگوید: قبل از طرح تحول نظام سلامت، ۵۴ درصد مراکز بهداشتی درمانی زاهدان پزشک نداشتند و طرح تحول سبب شد که اکنون تمام مراکز بهداشتی - درمانی ما پزشک دارند و حداقلها را تمام مراکز ما دارند. قبل طرح تحول تعداد پزشکان عمومی مراکز بهداشتی درمانی ۹۴ بود که الان ۱۵۴ است .بعد از طرح تحول حدود ۶۱ نفر متخصص و فوق تخصص جذب شدند.
میری میافزاید: هتلینگ بیمارستانها در همه شهرها بازسازی و زیباسازی شروع شده، اما بیمارستان چابهار به دلیل این که بیمارستان فرسوهای است سعی کردهایم که دیگر خیلی هزینه نکنیم؛ چرا که به اعتقاد ما هزینه کردن در آنجا چندان تغییری نمیدهد اما حداقل ها را تامین کردیم. در سراوان بیمارستانی در حال ساخت است و پیشرفت فیزیکی آن حدود ۶۰ درصد است و وزیر دستور دادند مراحل ساخت تسریع شود و کمک هم کردهاند که تا پایان سال ۹۶ ساخته میشود.
وی میگوید: ما حدود ۱۱۰ هزار نفر جمعیت سیار داریم که هر روز یک جایی زندگی میکنند و نمیتوان آنها را خوب مراقبت کرد؛ چرا که قابل شناسایی نیستند. هم اینها و هم جمعیت ثابت برای دریافت مراقبتها دیر مراجعه میکنند. خانههای بهداشت در قالب استقرار نظام شبکه، این افراد را شناسایی و مراقبت میکنند، اما برخوردشان به این شکل است که مریض باید مراجعه کند. در حال حاضر پایگاههای سلامت و مراکز سلامت در قالب طرح تحول برخورد فعال دارند. یعنی مراجعه میکنند حتی به درب منازل و بیماریابی میکنند و به همین ترتیب است که بیماریها کاهش یافته است.
میری تاکید میکند که در تمام زمینهها و در قالب اجرای طرح تحول سلامت شاخصهای بهداشتی در حال بهبود است، اما شاخصها هنوز در زمینه مرگ مادران خوب نیست و هنوز هم این استان در کشور بالاترین مقدار مرگ مادری را دارد. اما به دنبال اقدامات انجام شده در قالب طرح تحول نظام سلامت، در همین پنج ماهه اول سال نسبت به سال قبل، میزان مرگ مادران، یک چهارم شده و چهار برابر کمتر شده است. یعنی در پنج ماهه اول امسال چهار مورد داشتیم، در حالی که سال قبل ۱۹ مورد داشتیم که یک دلیل آن اجرای طرح تحول است. در این زمینه مشکل فرهنگی وجود دارد و مراجعه مادران باردار دیرهنگام صورت میگیرد.
وی میگوید: شماره موبایل شخصیام را به همه مراکز دادهام، حتی پشت شیشه داروخانهها نیز شماره موبایلم را زدهام تا مردم بتوانند مشکلات را به راحتی با خودم در میان بگذارند تا در اولین فرصت نسبت به رفع آنها اقدام شود. در عین حال سامانه الکترونیکی ۱۵۹۰ و ۱۶۹۰ نیز ارتباط مستقیم با وزارت بهداشت را فراهم میکند.