«حسین مسرّت» در اين يادداشت آورده است؛ «در بایستگی و کارآمدی اسناد تاریخی سخن بسیار گفته شده و خواهد شد، دیگر هیچ یک از پژوهشگران معاصر نیستند که ندانند اکنون مهمترین جزء و عناصر سازندۀ کتب تاریخی، اسناد است؛ اسنادی که در ابتدا نه برای ثبت در تاریخ بلکه برای پاسخگویی به برخی نیازها نوشته شده و به مرور زمان جزء تاریخ شده است و بر همین سان است اسناد هویتی که امروزه جزء مهترین رکن تدوین کتابها و اسناد تاریخی شده است.
نگارنده از سال 1379 تا 1382 با یاری شماری از پژوهشگران استان یزد و با مدیریت آقای میرزا محمد کاظمینی، دست به کار تدوین دانشنامۀ مشاهیر یزد و سپس دانشنامۀ مفاخر یزد شدیم و با چه رنجی ساعتها از خانوادۀ مشاهیر درخواست تاریخ تولد و درگذشت آنها را داشتیم.
البته به بسیاری از تاریخها دست نیافتیم، چون نه آن شخص در قید حیات بود و نه خانواده سجل(شناسنامه) او را در دست داشتند. برخی گم شده و برخی دست ورثه بود، که آنها هم بیخبر یا بیحوصله بودند، سنگ قبرها هم که برخی ناقص و برخی نادرست بودند لذا از این رو کاستیها در دانشنامهي مشاهیر یزد در زمینهي متأخرین کم نیست و گریزی هم نبود. برای ثبت در کتاب، حتی دسترسی به تاریخ زنده بودن و حدود زندگی هم برای ما غنیمت بود.
اهل تاریخ می دانند که قانون ثبت سجل احوال در تاریخ 1304/3/24 هجري شمسي به تصویب رسید و ادارهي ثبت احوال یزد در تاریخ 1307/1/26 گشایش یافت، اما همگان از مندرجات این اسناد بیخبر بودند تا این که کمکم سامانهي ثبت احوال کشور(اسناد سجلّی) راه افتاد، برای نمونه نگارنده در سال 1384(البته با کلی نامهنگاری) موفق به دریافت اطلاعات شناسنامهای فرخی یزدی برای درج در کتاب پیشوای آزادی شدم که بر بسیاری از پندارها دربارهي تاریخ تولد فرخی خط بطلان کشید.
بنیان گنجینهي اسناد هویتی مشاهیر و مفاخر استان یزد در دی 1390 یکی از اقدامات نیک ادارهي ثبت احوال یزد در زمان مدیریت آقاي «سید محمد طباطبایی» بود که مردم استان یزد را به خوبی با زندگی، آثار و هویّت حدود 100 تن از مشاهیر استان یزد آشنا کرد و از همان روز در دل گفتم؛ اگر آن سالها این سامانه وجود داشت، ما نباید بیش از یک سال وقت صرف گرفتن اطاعات شناسنامهای بکنیم.
به هر روی نگارنده هماره بهرهور از این گنجینه بود و امروز که باز برای دیدن این گنجینه رفتم، دیدم آن گنجینه به اتاقی دیگر تبدیل شده و اسناد آن گنجینه به راهرو اداره منتقل شده است و چنان که بر میآید حتماً به دلیل کمبود جا دست به چنین کاری زدهاند.
از آنجا که خوشبختانه شهر یزد دارای مکانهای ارزشمند تاریخی و سنتی است که میتواند محل قرارگیری این گنجینه باشد، بیگمان اگر به مکانی وسیعتر منتقل شود، افراد بیشتری را میتوان در معرض دید مردم علاقهمند یزد گذاشت.
پیشنهاد میشود كه مکانی مانند خانهي لاریها که اکنون سازمان اسناد ملی یزد آن را تخلیه کرده است، یا خانۀ وزیری پشت مسجد جامع و یا دهها خانهای که در اختیار میراث فرهنگی یزد است در اختیار این گنجینه گذاشته شود و این آثار گرانبها را به آنجا منتقل و در معرض دید گذاشته شود.
همگان میدانند كه مفاخر، بزرگان هر قومی هستند که بواسطهي کوششهای خستگيناپذیر خود در برابر دشواریها، ناملایمات، سختیها و تندیها ایستاده و در کوران این سختیها آب دیده شدهاند. اینان در حقیقت، برگزیدگانی هستند که در راه رسیدن به آرمانهای والای انسانی خود از هیچ کوششی فروگذاری نکردند.
نیز مفاخر هر کشور، قوم، ملیت و مذهب، استوانهها و اسطورههای گروه خود هستند که نامشان بر تارک گیتی میدرخشد و همگان با نام بردن از آنان بر رشادتها، دلاوریها و دلیرمردیهای آنان آفرین میگویند و از این که در کشور و قوم و ملیت آن شخص هستند، بر خود میبالند.
يزد از ديرباز مهد فرهنگ و دانش و هنر بوده است و ديار كويرى يزد برخلاف زمين سترونش، آسمان پر ستارهاى دارد، هماره و در هر دورهاى چندين نامور، پهنهي آسمانش را درخشش ديگرى داده و شبهاى تاريكش را چون روز روشن کردهاند و دير زمانى نمىگذرد كه آوازه اين دانشی مردان شهرها را درنورديده، نام باستانى و مقدس يزد، با نام پرافتخار آنها قرين مىگردد.
گنجینهي اسناد هویتی مشاهیر و مفاخر استان یزد برای نشان دادن این افتخارات است.»