شعر فارسی از هنگام پیدایش از نظر پراکندگی جغرافیایی، گسترهای فراگیر
داشته است، اهل ذوق از رهگذر مهاجرت به مراکز پیدایش دانشها، فنون و هنرها
میشتافتند و پس از کسب توش و توان به زادبوم خود بازمیگشتند و خود عامل
نشر و تعلیم آن میشدند.
در این میان نقش دربارها هم چشمگیر بود که در آنها شاعران، ادیبان و
دانشمندان به هم میرسیدند و تبادل تجربه میکردند. یزد در بیشتر ادوار
تاریخی شاعران، ادیبان، مورخان، دانشمندان و حتی دولتمردان و سیاستمدارانی
داشته که از آموختن دانش و کسب تجربه و خلق آثار چه در غربت و چه در همین
دیار استقبال میکردند.
ارادت به اهل بیت پیامبر و ستایش شخصیتهای تاریخ ساز عالم اسلام همچون
حضرت علی(ع)، حضرت امام حسین(ع) و تحلیل، شرح و وصف رویدادهای زمان آنان
در شعر شاعران فارسیگوی و نوشتههای سخنوران یزدیتبار حضور داشته است.
اشعار عاشورایی از حیث لحن و ساختار و از نظر کاربرد، انواع گوناگونی
دارند. گاه شاعر اثری کلاسیک و سنتی پدید میآورد که بازگو کننده قریحه او
و پرداخت آن به موضوع مدح یا مرثیه سالار شهیدان است. گاه برای خطیب و
واعظ شهر ابیاتی تدارک میکند تا به آواز در آغاز مجالس روضهخوانی
سیدالشهدا(ع) بخوانند. این اشعار علاوه بر زبان ساده و مضمون پردازی صمیمی و
سهل، از حیث موسیقایی نیز روانی، روشنی و سهولت خاصی دارند.
چنین سرودههایی باید از سکتههای وزنی و تعقیدهای لفظی و معنوی دور باشند
تا هم خواننده و هم مخاطب بتوانند از آن بهره ببرند. بیشتر قالبها هم
برای این هدف به کار گرفته میشدند، ولی پرداختن به غزل، مثنوی و قطعه
بیشتر رواج دارد.
آثاری هم هستند که بیشتر لحن مرثیه، روایت و گاه مناجات دارند و برای
ادا کردن به صورت نوحههای آهنگین سروده شدهاندو ضرباهنگ آن به کمک صدای
نواختن دست بر سینه، از سوی مستمعان و عزاداران کامل میشود. این دسته از
اشعار، کاملا موسیقایی و نظیر ترانهها و نغمههای مجلسی بودند و گاه نیز
درهمان قالب شعر کلاسیک با اندک تصرف و از جمله مستزاد و بحر طویل خوشاهنگ
جلوه میکردند. بخشی دیگر از اشعار عاشورایی مجموعهها و جنگهای خاص تغزیه
(فردها) بودند که در عین تنوع وزن و قالب و لحن، حالت درام و گفت و گوی
منظوم داشتند و زبان حال شخصیتهای شبیه خوانی را تشکیل میدادند.
ابیات و منظومههایی هم هستند که بر علمها و علامتهای هیاتهای عزاداری و
کتیبهها، دیوار نوشتهها و گچبریهای تکیهها و مجالس نقش میبستند و
علیالقاعده این ابیات و مصرعها باید شاه بیت و شاهکار لفظی و معنایی و
مورد قبول عام باشند.
شاعران یزدیتبار در تمام این عرصهها آثاری عرضهکردهاند که
نمونههایی از آنها باقی مانده و در دسترس عموم است. با این حال، بسیاری از
تعلقها، تملکها و انتسابات به دلیل اخلاص خاصی که در مراسم محرم جریان
دارد، ناشناس و نامعلوم مانده است. امروز به برکت رواج چاپ و نشر و
فناوریهای دنیای ارتباطات، رایانه و شبکه جهانی اینترنت راه برای نشر،
رواج، شناخت و مقایسه آثار هموار و زمینه گسترش شعر عاشورایی در همه جا و
از جمله در این دیار که اهتمام خاصی به مراسم محرم، عزاداری و تعزیه در آن
رواج دارد، فراهم شده است.