ماجرای محل برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، در سال های اخیر مورد مناقشه ناشران، فعالان فرهنگی و همین طور مراجعه کنندگان به نمایشگاه بوده است.
سال هاست از ساخت مکانی مختص برگزاری نمایشگاه کتاب، صحبت می شود و با همه اینها آخرین دوره نمایشگاه کماکان در همان مصلای تهران برگزار شده. نهایتا چندروز پیش، وزیر ارشاد در بازدید از نمایشگاه قرآن، از تغییر محل برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران و برپایی آن در مجموعه «باغ کتاب تهران»، واقع در تپه های عباس آباد در حاشیه بزرگراه حقانی خبر داد.
بعد از ١٩ سال، انتقال نمایشگاه از محل دائمی نمایشگاه های بین المللی به مصلا، رفته رفته مشکلاتی در روند برگزاری از دوره بیستم به بعد، ایجاد کرد و برگزار کنندگان و مدیران دولتی را از همان آغاز به فکر تغییر محل دوباره نمایشگاه انداخت. اما نمایشگاه بین المللی کتاب که تا سال ٨٥ در محل دائمی نمایشگاه های بین المللی برگزار می شد، چطور به مصلا منتقل شد که همچنان پرونده آن نزد مسئولان باز است؟
**شروع ماجرا
برگزاری نمایشگاه کتاب تهران در محل دائمی نمایشگاه های بین المللی ایران در نیمه نخست دهه ٨٠ با ازدیاد جمعیت و ترافیک شهری، اعتراضاتی را برانگیخت که در رأس آنها، انتقاد سازمان صداوسیما بود که در مجاورت آن محل قرار داشت. البته ساکنان منطقه نیز به مشکلاتی از قبیل ترافیک سنگین و مشکلات امنیتی به وجودآمده اعتراض داشتند که بعید به نظر می رسید اعتراض مردم، دلیل انتقال نمایشگاه به مصلا باشد.
محمود احمدی نژاد در مراسم اختتامیه نخستین نمایشگاه کتابی که در دوره ریاست جمهوری او برگزار شد، رسما اعلام کرد که نمایشگاه کتاب تهران به مصلای تهران انتقال داده می شود.
این تصمیم که خود راهکاری برای اصلاح مشکلات و رسیدگی به انتقادها بود، در اردیبهشت ٨٦ محقق شد، حال آنکه بعد از چند دوره، مشکلات عدیده ای پدیدار شد و مسئولان و برگزار کنندگان را به صرافت انتقال دوباره این نمایشگاه به محلی دیگر انداخت.
مسئله تغییر مکان دوباره نمایشگاه کتاب، با آغازبه کار دولت دوم محمود احمدی نژاد؛ یعنی از سال ٨٨ حالتی جدی به خود گرفت و دولتمردان، خصوصا وزیر ارشاد وقت را رسما درگیر این موضوع کرد.
در این دوره، چند گزینه برای مسئولان و در رأس آنها سیدمحمد حسینی، (دومین وزیر ارشاد احمدی نژاد) مطرح بود که مهم ترینشان عبارت بودند از مجتمع «شهر آفتاب» که قرار بود در حاشیه شهر و در مجاورت بهشت زهرا(س) احداث شود. گزینه دیگر «باغ کتاب تهران» بود که بخشی از برنامه توسعه تفریحی-فرهنگی شهرداری تهران در اراضی عباس آباد بود.
حسینی، وزیر وقت ارشاد، همان زمان برپایی نمایشگاه را در شهر آفتاب نامناسب دانست و گفت: «قرار بود مراحل ساخت وساز را در آنجا شروع کنیم، اما زمین به اندازه کافی اختصاص نیافت. در کنار آن مجموعه باغ کتاب و مسئولانش به ما اطمینان دادند که می توانند محل برگزاری نمایشگاه را تأمین کنند و همین باعث شد که کمی در این زمینه تردید کنیم». از طرفی این تردید وزیر در شرایطی اتفاق افتاد که دُری، (معاون وقت فرهنگی ارشاد) قبل تر از این سخنرانی اعلام کرده بود که پس از بحث های مفصلی که با مدیر پروژه باغ کتاب، علی اکبر اشعری، (مدیر باغ کتاب) داشته، نهایتا به این نتیجه رسیده است که مطابق با عکس های هوایی و باقی مسائل و شرایط، باغ کتاب به هیچ وجه مناسب برگزاری نمایشگاه کتاب تهران نیست.
نتیجه این تناقض ها در گفتار مدیران دولت های نهم و دهم، منجر به این شد که نهایتا در تیرماه ٩٢، در واپسین روزهای دولت یازدهم، پرونده محل برگزاری نمایشگاه کتاب باز بماند و پس از کش وقوس های بوروکراتیک، نهایتا وزیر ارشاد وقت باغ کتاب را برای برگزاری نمایشگاه مناسب نداند.
با روی کارآمدن دولت یازدهم، اشعری از مصمم بودن شهرداری تهران برای انتقال نمایشگاه به «باغ کتاب» خبر داد و از طرفی شهرام نیا، مدیرعامل مؤسسه نمایشگاه های فرهنگی ایران که قائم مقام نمایشگاه کتاب نیز بود،
در خرداد ٩٣ برگزاری نمایشگاه را در «شهرآفتاب» عملا منتفی اعلام کرد.
کش وقوس ها همچنان ادامه پیدا کرد تا جایی که خود شهردار وارد میدان شد و بر برگزاری نمایشگاه در «باغ کتاب» اصرار ورزید؛ محمدباقر قالیباف در اختتامیه بیست وهشتمین نمایشگاه کتاب تهران که ٢٦ اردیبهشت همین امسال برگزار شد، خبر از تغییر دوباره تصمیمات داد و گفت: «مجموعه های واقع در تپه های عباس آباد متراژی حدود 65 هزار مترمربع دارند که برای نمایشگاه کتاب می تواند تا سقف دوبرابر هم افزایش پیدا کند. شهرداری برای حل این چالش ها آماده است و امیدواریم با همکاری دیگر نهادهای مرتبط، بیست ونهمین نمایشگاه بین المللی کتاب را در محلی مناسب برگزار کنیم».
پس از همه اینها، نهایتا علی جنتی، در حاشیه دیدار از نمایشگاه قرآن امسال اظهار کرد: «نمایشگاه بین المللی قرآن کریم سال آینده نیز در مجموعه باغ موزه دفاع مقدس و باغ کتاب برگزار می شود. همچنین شهردار تهران قول داده است با آماده سازی ١٣٠ هزار مترمربع از مجموعه باغ موزه و باغ کتاب، بیست ونهمین نمایشگاه بین المللی کتاب نیز در همین مجموعه برگزار شود».
درحالی که به نظر می رسد، آماده سازی محل مذکور برای برگزاری نمایشگاه سال بعد، با توجه به مدت زمان باقیمانده غیرممکن باشد، چراکه گفته شده تجمیع ادارات ذی ربط برای یکپارچه کردن تصمیمات درباره وضعیت «باغ کتاب» در اراضی تپه های عباس آباد، دشوار است. از سوی دیگر تخصیص فضایی دائمی برای برگزاری نمایشگاه کتاب، در داخل شهر، در طرح جامع تهران، تعریف نشده.
**انتقال ناممکن
ساناز افتخارزاده، معمار و کارشناس فضاهای شهری، از منظری دیگر به نامناسب بودن این فضا اشاره می کند: «به لحاظ معماری به نظر نمی رسد آن فضا گنجایش برگزاری نمایشگاه کتاب را داشته باشد و البته دسترسی مناسب نیز به آن منطقه وجود ندارد. آن جغرافیا، به لحاظ فضای گلخانه ای اش و همین طور به لحاظ حرارت و تهویه اصلا برای برگزاری نمایشگاه کتاب مناسب نیست. به خصوص که فصل برگزاری نمایشگاه در میانه بهار است و وضعیت آب وهوایی آن ناحیه در فصل بهار مناسب نیست. از سوی دیگر، دسترسی به آن منطقه برای عموم مردم، بغرنج تر از مکانی مثل مصلاست. پروژه انتقال نمایشگاه کتاب به باغ کتاب را باید دقیق تر بررسی کرد و دید متولیان امر، چه برنامه ای برای این انتقال دارند، شاید جزئیات ریزتری را در نظر داشته باشند، اما آنچه در همین برخورد نخست به نظر می رسد این است که این انتقال ناممکن است. باید پیش از هرچیز بررسی کنیم و ببینیم هدف از این انتقال چیست. درحالی که هنوز واضح نیست هدف اصلی ساخت «باغ کتاب» چه بوده. چون در دوره ای، تپه های عباس آباد محل رقابت ارگان های مختلف شد.
شهرداری زمین های آن منطقه را حراج کرد و ارگان ها با رقابتی چشمگیر، این اراضی را خریداری کردند. پروژه هایی که برای آن منطقه تعریف شده، نه به هم مربوطند و نه به کاربری آنها فکر شده. مثل یک شو یا یک مسابقه، برخی ارگان ها زمین ها را خریده اند، بی اینکه برای آنها برنامه ریزی نداشته باشند».
با همه اینها، محمود آموزگار، رئیس اتحادیه ناشران، از انتقال نمایشگاه به «باغ کتاب» راضی است، اما شروطی را هم مطرح می کند.
او می گوید: «پس از وعده ای که شهردار تهران در اختتامیه نمایشگاه امسال درباره احداث «باغ کتاب» داد، اتحادیه ناشران و تشکل های نشر، بازدیدهایی از سایت تپه های عباس آباد داشته اند و نواقص و اشکالاتی را شناسایی و مطرح کردند و ما نهایتا به ماحصل ماجرا، امیدواریم. هنوز کارهای زیادی باید صورت گیرد تا آن منطقه به عنوان یک نمایشگاه در حد اقتضائات نمایشگاه بین المللی کتاب دربیاید. اما آن مکان، مکانی مناسب است به شرط آنکه زیرساخت ها ایجاد شوند، مثلا دسترسی عمومی تسهیل شود و باید دید در این فرصت باقیمانده چطور می توان مواردی از این دست را حل وفصل کرد.
ویژگی فرهنگی، مهم ترین شاخصه منطقه تپه های عباس آباد است. باغ موزه دفاع مقدس، فرهنگسراها و کتابخانه ملی، آن منطقه را تبدیل به قطب فرهنگی تهران کرده و پیش بینی شده که پس از احداث «باغ کتاب» نیز، آن منطقه به عنوان پیاده رو فرهنگی شناخته شود و این مجموعه های فرهنگی به هم وصل شوند. به هرروی این منطقه، برای برگزاری نمایشگاه مکان مناسبی است، به شرط آنکه امکان استفاده از تجهیزات و امکانات باغ کتاب، کتابخانه ملی و باغ موزه دفاع مقدس در مدت زمان نمایشگاه فراهم شود. مهم آماده سازی زیرساخت هاست».
از سوی دیگر برخی فعالان فرهنگی و ناشران، کماکان نوستالژی برگزاری نمایشگاه کتاب در محل سابق آن؛ یعنی محل دائمی نمایشگاه های بین المللی، واقع در سئول را دارند و از برگزاری نمایشگاه در مصلای تهران و شاید هر مکان دیگری جز سئول، ناراضی هستند.
برخی دیگر هم از برگزاری نمایشگاه در «مصلا» فراری اند و برای برگزاری نمایشگاه کتاب هرجایی جز مصلا را ترجیح می دهند.
با توجه به پروسه طولانی و پرافت وخیز انتقال نمایشگاه بین المللی کتاب تهران به فضایی مناسب و البته اخبار و اظهارنظرهای متناقض مسئولان طی سال های گذشته و ناهمواری های موجود در محل تازه ای که برای برگزاری دائمی نمایشگاه توسط وزیر ارشاد معرفی شده، باید دید نهایتا نمایشگاه بیست ونهم در اردیبهشت ٩٥، در «باغ کتاب» محقق می شود یا مانند دوره های قبل بار دیگر مصلای تهران، میزبان نمایشگاه کتاب خواهد بود؟
**فرصت مغتنم
فاطمه راکعی، شاعر
اگر نمایشگاه هایی که پربازدید کننده هستند و به مساحت زیادی نیاز دارند در اماکنی برگزار شوند که بار ترافیکی کمتری را متحمل بافت مرکزی شهر کنند، مسلما بهتر است. نمایشگاه کتاب هم از این قاعده مستثنا نیست.
حال که چنین امکانی برای برگزاری نمایشگاه کتاب ایجاد شده، فرصتی مغتنم است. به خصوص که در سال های اخیر نمایشگاه در مصلا برگزار می شد و بار ترافیکی سنگینی را به مرکز شهر تحمیل می کرد.
قبلا هم که نمایشگاه، در محل دائمی نمایشگاه ها واقع در سئول برگزار می شد، باز هم مشکلات دیگری در آن منطقه به وجود می آمد.
حالا که نمایشگاه کتاب به محلی موسوم به «باغ کتاب» در حاشیه شهر منتقل شده، اتفاق خوبی است به شرط این که سرویس های خوب، اتوبوس و مترو در اختیار مردم گذاشته شود تا بتوانند راحت خودشان را به محل نمایشگاه برسانند.
از طرفی، اگر در محل جدید که بناست به طور کلی به نمایشگاه کتاب اختصاص داشته باشد، تمهیدی اندیشیده شود که نشرها به لحاظ موضوعی طبقه بندی شوند، بهتر خواهد بود.
**جغرافیای وسیع
علیرضا رئیس دانایی، مدیر نشر «نگاه»
برگزاری نمایشگاه، در محل تازه، مسلما خیلی بهتر از برگزاری نمایشگاه در مصلا خواهد بود. آن طور که من باخبرم، این محل تازه، از اساس مخصوص نمایشگاه کتاب ساخته شده و جغرافیای بسیار وسیعی را به خود اختصاص داده است. اگر چه انتقال نمایشگاه به محل جدید، ممکن است معضلات مخصوص به خود را هم داشته باشد. مثلا ممکن است افراد در این مدت، به مصلا به عنوان محل برگزاری نمایشگاه کتاب عادت کرده باشند، ولی به هرحال مصلا از هر نظر مکان نامناسبی برای نمایشگاه کتاب بود.
جای خفه کننده ای بود. جای کافی برای عرضه کتاب در اختیار ناشران نبود. به هرحال وقتی نمایشگاه به محل تازه منتقل شود، شاید در ابتدای کار، چنین چیزی برای مردم سخت باشد اما به مرور جا می افتد. مثل این که سال ها قبل محل نمایشگاه بین المللی برای مردم جا افتاده بود و سپس به مصلا منتقل شد و مردم باز به آن مکان عادت کردند.
مسلما در محل تازه نمایشگاه، ایستگاه مترو هم ساخته خواهد شد که در این صورت حتما مترو مشکل را حل خواهد کرد.
**فرصت بهتری برای مواجهه با مردم
حافظ موسوی، شاعر و نویسنده
مسلما انتقال نمایشگاه کتاب، به محلی اختصاصی برای برگزاری این نمایشگاه، خیلی خوب است و من به عنوان مراجعه کننده به نمایشگاه، از این بابت واقعا خوشحالم. امیدوارم مکان تازه، فضای بهتری برای دسترسی مردم به غرفه های ناشرین مورد نظرشان باشد و نمایشگاه از وضع ناخوشایند قبلی که در مصلا داشت، فاصله بگیرد.
شلوغی نمایشگاه در مصلا، انبوه جمعیت در مقابل غرفه ها و در راهروهای تنگ، همچنین برنامه های حاشیه ای ناخوشایند و ازدحام و شلوغی ای که ایجاد می کردند، در مجموع سبب شده بودند فضای نمایشگاه دلچسب نباشد.
امیدوارم محل جدید، این معضلات را حل وفصل کند و با ناشرین و کتاب باشد. درعین حال، موضوع محل برگزاری نمایشگاه، موضوعی است که بیشتر مخصوص ناشران است و توجه ناشران به آن معطوف است اما برای ما مؤلفین هنوز دغدغه اصلی حل معضل سانسور است، که امیدوارم برای آن هم چاره ای اندیشیده شود.
**محل جدید نمایشگاه، مزیتی ندارد
خسرو طالب زاده، رئیس اسبق اداره کتاب
برگزاری نمایشگاه کتاب شامل چند بخش است. یک بخش غرفه ها هستند، یک بخش راهرو ها و فضای بین غرفه ها و یک بخش سالن های نمایشگاه هستند که بخش های مختلف را میزبانی می کنند، مثل بخش های آموزشی، کودک و نوجوان و... .
بخش دیگر هم مربوط به فضای کلی نمایشگاه است که فضای استراحت و تفریح و تعامل بین گروه های مختلف محسوب می شود. با این شاخص ها اگر بخواهیم محل نمایشگاه را ارزیابی کنیم، مصلا یکی از بدترین مکان ها برای برگزاری نمایشگاه کتاب بود. کسانی که نمایشگاه کتاب را آنجا بردند، آن را به سطحی در حد و اندازه طراحی غرفه تنزل داده بودند.
در مصلا امکان دسترسی به غرفه ها وجود نداشت. وقتی جمعیت زیاد بود دسترسی به غرفه ها سخت می شد. بوستان کتاب از جهاتی از مصلا بهتر است.
فضاها در آن متناسب ترند اما همچنان دو شاخص دیگر یعنی فضاهای عمومی و تفریحی و سالن ها و راهرو در بوستان کتاب یکی از معضلات اساسی خواهد بود و این مکان، به نسبت محل دائمی برگزاری نمایشگاه، مزیتی ندارد.
منبع: ايرنا
