پتانسیل آب در مازندران 6 میلیارد و 600میلیون مترمکعب است که ازاین میزان، چهار میلیارد و 900میلیون مترمکعب آب سطحی و مابقی آب زیرزمینی است.
اهمیت آب در رونق هر منطقه بر کسی پوشیده نیست و مهارکردن آب های سطحی نیز از ارکان حفظ منابع آب و استفاده مناسب از آن است .
پتانسیل آب در مازندران 6 میلیارد و 600میلیون مترمکعب است که از این میزان ، چهار میلیارد و 900میلیون مترمکعب آب سطحی و مابقی آب زیرزمینی است.
اکنون یک میلیارد و 550میلیون مترمکعب در بخش آب سطحی و یک میلیارد و 350میلیون مترمکعب در بخش آب زیرزمینی بهره برداری می شود و مابقی آب سطحی به صورت هرز در سال به دریا می ریزد.
اما سیل عبارت است از تراز یا جریان آزاد غیرعادی آب در سطح زمین و داخل رودخانه .
باز باران و بازهم سیل
گویا نه تنها مردم که مسئولان هم باور کرده‌اند هر بارشی در ایران باید سیلی به همراه داشته باشد. دلیل این ادعا هم این است که هر وقت ابر‌های باران زا به آسمان ایران می‌رسند، سازمان هواشناسی نسبت به وقوع بارشها و احتمال جاری شدن سیل در مناطق مختلف هشدار می‌دهد. سایر مسئولان هم سیل را امری عادی و محصول باران می‌دانند و خیال خودشان را راحت کرده‌اند و چند سالی است که همین بی‌خیالی مسئولان صدمات زیادی به شهرستان‌های استان مازندران وارد کرده است.
اهمیت اجرای طرحهای آبخیزداری بازهم سیل و باز هم سردرگمی ...
وقوع سیل درروزهای گذشته در مازندران و سایر مناطق کشورو خساراتی که به‌وجود آورد بار دیگر اهمیت آبخیزداری وبی توجهی به آن را بیش از پیش نمایان کرد. این خسارات در حالی به شهرستانها تحمیل می‌شود که طبق ماده ۱۴۸ قانون برنامه پنجم توسعه، دولت مکلف شده بود تا پایان برنامه، طرحهای آبخیزداری در ۸ میلیون هکتار را اجرایی کند. به عبارت دیگر، دولت مکلف بود سالانه یک‌میلیون و۶۰۰ هزار هکتار طرح آبخیزداری در کشور اجرا کند که نیازمند اعتباری برابر با ۱۹ هزار میلیارد تومان بود، اما این محقق نشد و طرح پیش‌بینی شده به دلیل تأمین نشدن اعتبارات، بطور کامل اجرایی نشد.
امروزه بسیاری از کارشناسان معتقدند آبخیزداری کلید حل مشکلات سیلاب‌های کشور است. در قانون، اجرای عملیات آبخیزداری به سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری از مجموعه های وزارت جهاد کشاورزی سپرده شده است، اما به گفته کارشناسان، اگر این سازمان بخواهد آبخیزداری کند، مسئولان وزارت نیرو، از اجرای طرحهای آبخیزداری جلوگیری می‌کنند.
محمودی، یکی از کارشناسان کشاورزی و محیط‌زیست می‌گوید: «وزارت جهاد کشاورزی طبق قانون برنامه ششم توسعه و پروژه‌های ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی موظف به اجرای آبخیزداری است به طوری که ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی این وزارتخانه را در حوزه آبخیز سد‌ها و سایر مناطق، به اجرای ۶۵۰ هزار هکتار عملیات آبخیزداری مکلف کرده است. با این حال همیشه وزارت نیرو در اجرای عملیات آبخیزداری سنگ‌اندازی میکند چون معتقد است اجرای طرحهای آبخیزداری سبب کاهش دبی رودخانه‌ها می‌شود و آنها نمی‌توانند مقدار پیش‌بینی‌شده آب‌ها را پشت سد‌ها ذخیره کنند.
وی می‌افزاید: «از طرف دیگر بودجه‌های کلان مدیریت منابع آبی به وزارت نیرو اختصاص دارد، اما این وزارتخانه در قبال سیلاب‌های سهمگین و خسارات ناشی از آنها همیشه ساکت مانده و معلوم نیست با ساخت سدهای متعدد که وظیفه جلوگیری از سیلاب را داشته، چرا نتوانسته آن را کنترل کند؟
اجرای طرحهای آبخیزداری به راحتی می‌تواند از وقوع بسیاری از مشکلات حاصل از بارشها و وقوع سیل در مازندران جلوگیری کند. با اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری با پلکانی کردن مسیل‌ها و رودخانه‌ها، انحراف مسیر رودخانه‌ها و ساخت سیل گیر، توسعه کاشت پوشش گیاهی، احیای جنگل‌ها، ساخت بند‌های بتنی و خاکی و حمایت از توسعه کشاورزی و چرای دام در مراتع می‌توانیم شرایطی را فراهم کنیم که آبهای جاری ناشی از بارندگی به دل خاک نفوذ کند و علاوه بر سیراب شدن سفره‌های زیرزمینی، مقدار آب جاری به طرز قابل توجهی کاهش یابد. اما با این حال بودجه اختصاص یافته به آبخیزداری تا سال ۹۶ بسیار کم بود هر چند در سال ۹۷ صندوق توسعه ملی بودجه‌ای ۲۰۰ میلیون دلاری به این بخش اختصاص داد. بازهم سیل و باز هم سردرگمی ...
نگاهی کوتاه به مناطق اجرای طرح در مازندران به خوبی نشان می دهد در مناطقی که عملیات آبخیزداری اجرا نشده بود، شاهد وقوع سیل‌های بیشتری بودیم. بطور مثال در منطقه ای ماننذ نوشهر و چالوس که طرح آبخیزداری در بخش هایی از بالادست اجرا شد شاهد هستیم در بارندگی های یکسال اخیر خسارتی ندیده اند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران منطقه نوشهر دراین باره از تهیه طرحی به نام شناسنامه سیل در استان‌ها خبر داد و گفت: در این طرح، تعداد وقوع سیل و خسارت‌هایی که به منابع طبیعی وارد شده، مورد بررسی قرار می‌گیرد. ما این اطلاعات را جمع‌آوری و به صورت بانک اطلاعات سیل در سازمان جنگل‌ها نگهداری می‌کنیم.
موسوی افزود: هم اکنون سیل بیش از حدود ۴۵ تا ۵۰ درصد شهر‌های کشورمان را دربر گرفته است و احتمال خطر وقوع آن وجود دارد، بنابراین می‌توان گفت پراکنش سیل در همه کشور است، اما در برخی نقاط مانند شمال هر سال شاهد وقوع سیل هستیم و باید توجه ویژه‌ای به آبخیزداری شود. با این حال متأسفانه منابع مالی لازم برای آبخیزداری اختصاص نمی یابد.
این در حالی است که مردم مازندران در زمان وقوع سیلاب با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم کردند، اکنون نیز پس از فروکش کردن سیلاب با مشکل گل و لای موجود در منازل و کمبود برخی اقلام مصرفی مواجه هستند. میزان کل خسارات سیل در استان مازندران هزار و 309 میلیارد تومان در ١٢ شهر مازندران برآورد شده است. خساراتی که به بخشهای شالیزاری، دامپروری، شیلات، مرغداری، زنبورداری، آب و فاضلاب، صنعت، برق، راه، مخابرات، گاز و مسکونی بود.
عوامل وقوع سیل
پورکرمی از کارشناسان منابع طبیعی مازندران يكي از عوامل اصلي جاري شدن سيل درسال هاي اخير را كاهش سطح جنگل هاي استان مي داند. وی می گوید: مساحت جنگل شمال كشور در 30 سال گذشته 22 درصد كاهش يافت و 17 درصد اين كاهش حجم جنگل ها مربوط به 20 سال اخير بود.
به گفته این پژوهشگر، از سویی دیگر، دستكاري هاي غير اصولي در محيط طبيعي زمين، مهمترين ويژگي ساخت و سازهاي گسترده در سه دهه اخير بوده است. در اين ميان، شبكه زهكش طبيعي و به ويژه رودخانه ها بيش از ساير عناصر طبيعي مورد تعرض قرار گرفته اند بطوریکه جابه جايي مسير، تغيير نامناسب هندسه رودخانه، تعرض به پهنه سيلابي، برداشت بي رويه شن وماسه، اجراي سازه هاي نامناسب روي رودخانه ها و رهاسازي زباله، پساب و فاضلاب به محيط رودخانه بخشي از دستكاري هاي انسان در طبیعت بوده است. بازهم سیل و باز هم سردرگمی ...
پورکرمی می افزاید: حدود پنج هزار کیلومتر از رودخانه های جاری در استان طغیانی است که نیاز به اعتبار برای ساماندهی دارد. سردهنه بیشتر رودخانه ها سنتی بوده و برای اعمال تغییرات درآن ها و نصب تجهیزات پیشرفته نیاز به اعتبارات ملی است.
وی بیشترپلهای موجود بر روی رودخانه های استان را غیراستاندارد می داند ومی گوید: این پل ها عرض کمی دارند و گوشواره های آنها افتاده که سبب انباشت رسوب و بالا آمدن سطح آب و جاری شدن آب رودخانه در معابر و خیابانها می شود. حریم رودخانه ها مشخص نیست و اقدام برای نشانه گذاری آن نزدیک به چهار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.
دور باطل مدیریت سیل
تجربه سال های اخیر نشان می دهد: سیل در مازندران، از فرمول معیوبی پیروی می کندکه شامل بارندگی، جاری شدن، خسارت وارد آوردن، حضور مسئولان، بازدیدها، ده ها خبر از نحوه کمک رسانی، تعیین میزان خسارت ها، تشکیل جلسات متعدد، تصمیم گیری برای کمک و تسهیلات، اعلام چگونگی کمک ها، گذشت زمان، گله گذاری از تحقق نیافتن وعده ها و سرانجام فراموش شدن ماجرا است.
حال با توجه به شرایط و گفته های مسئولان چند نکته و سوال مطرح است : مگر زمان وقوع سیل (با توجه به میزان بارندگی ها و سوابق اینگونه بارشها و پیش بینی های اداره کل هواشناسی) قابل پیش بینی نیست ؟
با وجود تجربه های تلخ سالهای گذشته و استمرار وقوع سیل در استان ، چرا همچنان ناهماهنگی و نوعی سر در گمی میان مسئولان و نیروهای اجرایی در زمان بحران دیده می شود ؟
چرا طرح های کوتاه مدت برای مهار سیل در مناطق پر خطر اجرا نمی شود ؟
با توجه به هشدارهای اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری و ستاد مدیریت بحران ، چرا باید هماهنگی برای مقابله با سیل پس از وقوع آن باشد ؟ و اگر قبل از وقوع سیل هماهنگی صورت می گیرد چرا تاکنون نتیجه ای نداده است ؟
منبع: خبرگزاری صداوسیما