گسترش پدیده گرد و خاک که چندی است بسیاری از استان های کشور از جمله البرز را تحت تاثیر قرار داده و بحران زیست محیطی جدی را دامن زده است، گوشه ای از انتقام طبیعت به دلیل رفتارهای غلط، دستکاری در طبیعت و تخریب آن است.
روزگاری شهرستان کرج به عنوان باغشهر دامنه های البرز شناخته می شد و روزهای تعطیل پذیرای فوج فوج مردمی بود که از تهران و اطراف آن برای گذراندن ساعاتی دلنشین به آن پناه می آوردند.
اکنون طبیعت چندسالی شاهد بدرفتاری هایی است که باعث تغییرات گسترده در آن شده و طبیعت نیز پاسخ خود به این تغییرات بی رویه و مخرب را با پدیده هایی نظیر گرد و خاک و طوفان، گرما، خشکسالی و خشک شدن گیاهان و رودخانه ها بروز می دهد.
بدرفتاری های ما با طبیعت به حدی رسیده که اکنون شاهد خشک شدن پی در پی چاه ها و به تبع آن از دست دادن رطوبت، خشکی زمین و از بین رفتن پوشش گیاهی در نقاط مختلف کشور هستیم.
خبرگزاری جمهوری اسلامی به منظور بررسی ابعاد و تبعات شرایط موجود که به قطع می توان نام بحران بر آن نامید و با هدف ارایه راهکارهای مناسب از سوی مسئولان جلسه ای ای را با حضور حسین محمدی مدیر کل حفاظت محیط زیست استان البرز برگزار کرد.
*** به دلیل آلودگی هوا و گرد و خاک روزهای ناسالم امسال نسبت به سال های گذشته بیشتر شده است، همچنین از طرفی با آلودگی روخانه های حفاظت شده استان روبرو هستیم، برای رسیدگی به وضعیت گرد و خاک و ریزگردها در استان آیا مطالعاتی صورت گرفته و برای جلوگیری از گسترش آنها تمهیداتی اندیشیده شده است؟
محمدی: مشکلات در این خصوص به قدری زیاد شده که مسوولین و دوستداران حفاظت محیط زیست حالت افسردگی گرفته اند، چون ما این موضوعات را نسبت به مردم عامه بیشتر می بینیم و دلایل آلودگی هوا و خسارات جسمی و روحی آن را بیشتر درک می کنیم.
متاسفانه در سال های گذشته درهای محیط زیست چهارتاق باز بوده و هرکس به هرگونه که خواسته با محیط زیست رفتار کرده، به این معنا که بر محیط زیست اعمال قانون و حاکمیت نشده است.
قانون محدویت شعاع 120 کیلومتری در سال 46 برای شهر تهران و تعدادی از شهرهای بزرگ به تصویب رسید، ولی آیا کسی تا کنون دلیل تصویب این قانون را پرسیده است؟ قبل از سال 46 و قبل از اینکه این مصوبه به تائید هیات دولت برسد، گزارشی از سوی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران با همکاری سازمان برنامه وقت به دولت ارایه می شود.
این گزارش حاکی از نگرانی هایی پیرامون مهاجرت مردم از سایر شهرها و روستاها به پایتخت است. در 50 سال پیش محدودیت استقرار صنعت در شعاع 120 کیلومتری تهران را مصوب کردند و برای همین خیلی از صنایع بزرگ و دانشگاه های مهم در دیگر شهرها مثل تبریز، اراک، اصفهان، تبریز و... مستقر شدند تا به پایتخت برای کار و تحصیل نیایند.
*** ولی این قانون برعکس شده و خیلی ها برای همین موضوعات به تهران آمدند، چرا این قانون در این سال ها بازنگری نشده است؟
محمدی: آیا آن روز امروز را پیش بینی می کردند؟ اجرا نکردن آن یک سوی ماجراست و اصرار بر اینکه هنوز آن خطا و اشتباه را ادامه دهیم وجه بعدی و مخرب تر موضوع است.
امروز محدودیت منابع آب نه تنها در استان البرز بلکه دامنه جنوبی البرز یعنی از دماوند تا قزوین را شامل می شود، محدودیت منابع آب، تراکم جمعیت که در این محدوده 10 برابر میانگین کشوری است، موضوع ترافیک، کمبود منابع آب و بهره کشی بیش از حد از منابع را هم داریم.
تراکم جمعیت باعث شده از منابع موجود بهره کشی کنیم و پیش بینی می شود اگر این شرایط ادامه یابد، سکونت در این محدوده دچار چالش شود و اگر امروز به فکر اصلاح نباشیم و برنامه ریزی نکنیم تا شاهد مهاجرت معکوس از این محدوده باشیم، شاید در آینده امنیت ملی ما به چالش کشیده شود.
*** موضوعات مطرح شده از سوی شما علائمی برای یک بحران بزرگ است، آیا تا کنون این بحران در کشور از سوی مردم و مسوولان درک شده؟ آیا مسوولین به این درک رسیده اند که وضعیت محیط زیست در این محدوده بحرانی است تا برای آن برنامه ریزی ویژه داشته باشند؟
محمدی: آیا تا پنج سال پیش در کرج که مردم تا پیش از آن برای تفریح و به عنوان یک منطقه خوش آب و هوا به این جا می آمدند، فکر می شد که روزی طوفان خاک بیاید؟
همه مردم از دامنه های البرز برای استفاده از آب و هوایش به اینجا می آمدند، ولی اکنون کاری کرده اند که مردم از اینجا به جای دیگری بروند، متاسفانه همه این ها را می بینیم ولی برای ما درس عبرت نمی شود و منتظریم طبیعت خودش انتقام از ما بگیرد.
*** در برنامه ریزی ها نیز باید این شرایط بحرانی درک دیده شود، تا کنون این موضوع در برنامه ها جایگاهی ویژه یافته است؟
محمدی: آیا باور می کنید که دامنه های البرز با مشکل کمبود آب روبرو باشد؟ آیا مردم روزی را می دیدند که در روستاهایشان مشکل کمبود آب باشد، در استانی که حدود 1.5 تا دو درصد پتانسیل آبی کشور را دارد امروز شرایطی به وجود آمده که در روستایی مثل روستای خور در روز دو ساعت آب دارد و در نظرآباد، اشتهارد و کرج نیز قطعی آب داریم.
فکر می کنیم در عمق زمین یک منبع بی انتها وجود دارد و مرتب چاه می زنیم و آب از عمق 200 تا 300 متری برداشت می کنیم و سعی می کنیم که حتی تا عمق هزار تا دوهزار متری برویم، ولی باید بدانیم آبی که در سفره های زیرزمینی ذخیره شده، طی میلیون ها سال بارندگی در آن لایه ها ذخیره شده و در زیر زمین دریایی وجود ندارد.
اکنون با پیشرفت تکنولوژی و دستیابی به فن پمپاژ آب این منابع آبی را برداشت کرده ایم و مرتب اصرار بر پایین تر رفتن داریم. وقتی زمین رطوبتش را از دست می دهد، نتیجه اش این می شود که لایه های زمین نشست می کند و دیگر آن حفره ها و مخازن زیرزمینی وجود ندارد که بعدا بتواند آبی در آن ذخیره شود، مخازن و سفره ها را از دست می دهیم و نتیجه ایش این می شود که بارندگی ها به سیلاب تبدیل شود زیرا دیگر جایی در زیر زمین برای ذخیره شدن آب وجود ندارد.
تصور بر این است که گیاهی که سبز است تمام نیاز آبی اش را از جو و بارندگی به دست می آورد در حالیکه اینگونه نیست، شاید در مقطع کوتاه برای رشدش از رطوبت حاصل از بارندگی استفاده کند، ولی در دراز مدت رطوبت مورد نیازش را از لایه های پایینی زمین به دست می آورد، زیرا زمین یک حالت اسفنجی داشته و رطوبت را از زیر به سمت زمین می کشد.
اکنون دیگر رطوبتی در پایین وجود ندارد و آبی نیست، چاه ها خشک شده اند وبعضی دشت ها دیگر آبی ندارد که این موضوع منجر به از دست رفتن پوشش گیاهی آنها شده و نتیجه آن روی دادن این طوفان ها و گسترش پدیده گرد و خاک است.
*** گسترش این پدیده که آلاینده بسیار اساسی برای محیط زیست محسوب می شود، چه پیامی دارد و آیا این افزایش ادامه خواهد یافت و چه راهکارهایی برای حل آن پیشنهاد می شود؟
محمدی: این رخدادها هشدارهایی است که طبیعت به ما می دهد ولی ما توجهی به آن نداریم. امیدواریم روزی برسد که کسانی که مسوول برنامه ریزی توسعه استان هستند به هشدارهای محیط زیست توجه کنند و دولتی که خودش دولت محیط زیستی است در تلاش است که گام های اساسی در این زمینه بردارد.
یکی از راه های برون رفت از این وضعیت توزیع جمعیت در کشور است. اکنون تراکم جمعیت در مناطقی خاص مثل تهران، مشهد، کرج، اصفهان و تبریز صورت گرفته و دیگر مناطق رها شده اند، ولی این توزیع جمعیت باید به واسطه توزیع فعالیت ها و سرمایه گذاری صورت گیرد.
وقتی سرمایه گذاری صورت نگیرد، مردم به آن مناطق نمی روند زیرا مردم شغل می خواهند. سواحل مکران در استان سیستان وبلوچستان، سواحل هرمزگان و بوشهر جزو نقاطی از کشور هستند که ظرفیت بالایی در سرمایه گذاری دارند. وقتی سرمایه گذاری صورت گیرد، این مناطق رشد پیدا می کند و شغل ایجاد می شود و مردم در آن مناطق به دنبال شغل می روند.
*** این راه حل ها در دراز مدت امکان به ثمر رسیدن دارد، انتظار مردم این است که در کوتاه مدت مشکلات به گونه ای حل شود، آیا راه کارهای کوتاه مدت نیز وجود دارد؟
محمدی: دنیای توسعه یافته زمانی مشکلات محیط زیستش را حل کرد که مردم خواستند و تا مردم نخواستند مسوولین برنامه ریزی توجه نکردند، ولی مردم آن ها را تحت فشار قرار دادند. هم اکنون بجز هشدار دادن به مردم کاری نمی توان کرد، آیا می شود جلوی طوفان را گرفت؟
*** چه کار باید کرد که تبعات و ضررهای طوفان کمتر شود؟ نمی شود گرد و خاک را با برنامه ریزی های بلند و میان مدت کنترل کرد؟
محمدی: گرد و خاک ها بیشتر منشاء داخلی دارد، در استان البرز منابع طبیعی کارهای زیادی مثل کپه کاری و احیای مراتع و طرح ترسیب کربن را در کویر اشتهارد انجام می دهد، ولی آنقدر شدت تخریب زیاد بوده که این ها پاسخگو نیست.
باید از منابع بیشتری استفاده کرد، یعنی باید دولت به صورت جدی ورود کند و یک کار مشترک ملی بین دستگاهی و بین استان های مختلف تهران، البرز، مرکزی و قزوین صورت گیرد.
یکی دیگر از دلایل بروز خشکسالی ها و از دست رفتن پوشش گیاهی مراتع، حفر چاه های غیرمجاز است که هر روز همراه با ساخت یک ویلا بر تعدادشان افزوده می شود.
نداشتن آمار دقیقی از چاه های غیرمجاز که در محوطه هر ویلا حفر می شود نیز مشکل اصلی در این زمینه است. تعداد چاه های غیرمجاز کشاورزی که مشاهده شده بیش از دو برابر چاه های مجاز است، این در حالی است که در کشورهای مختلف حتی کشورهای جهان سوم و آفریقایی برای آبی که به مصرف کشاورزی می رسد، بایستی پول بدهند و چاه هایشان کنتور دارد، ولی این موضوع در کشور ما وجود ندارد. گرچه به تازگی کارهایی آغاز شده است.
راندمان مصرف آب در کشاورزی بسیار پایین تر از میزان مصرف آبی است که در این اراضی صورت می گیرد. با حفر چاه های غیرمجاز آب را از اعماق زمین می آورند و در حوض ها و استخرهایشان می ریزند و این آب هم تبخیر می شود.
***وضعیت محیط زیستی البرز را چگونه ارزیابی می کنید؟ وضعیت آلودگی های آب و هوایی که ناشی از صنایع و آلوده کننده هاست، البرز را تهدید می کند، محیط زیست برای رفع این موضوع چکار کرده و آیا این منابع آلودگی شناسایی شده اند؟
محمدی: یکی از دلایل آلودگی خاک و آب کشور و استان استفاده از کودها و سموم بیش از حد و غیرمجاز شیمیایی برای محصولات کشاورزی است. آبی که برای آبیاری محصولات کشاورزی مصرف می کنیم از کیفیت لازم برخوردار نیست و این باعث می شود که محصولات کشاورزی نیز از کیفیت مطلوب برخوردار نباشد. در کشور ما از سمومی استفاده می شود که در کشورهای پیشرفته منسوخ شده است.
تضمین سلامت محصولات کشاورزی به ردیابی سموم و کودهای شیمیایی است که در اراضی کشاورزی استفاده می کنیم. در کشور ما کاری صورت نگرفته که بدانیم سموم و کودهای شیمیایی که بیش از استاندارد آنها را مصرف می کنیم، آثارش در این محصولات چه بوده است؟
مصرف سموم و کودهای شیمیایی در کشور ما چند برابر کشورهای دیگر است ولی راندمان پایین تری نسبت به آن ها داریم، سم هایی در ایران استفاده می شود که در دنیا از رده خارج است و انواع مواد شیمیایی در ترکیبات آن وجود دارد.
امروز دنیا به دنبال استفاده از سم های اختصاصی برای از بین بردن یک آفت خاص است، ولی ما سم هایی استفاده می کنیم که همه چیز را از بین می برد.
وقتی به یک واحد تولیدی مجوز می دهیم می گوییم محصول باید از یک استاندارد و کیفیت خاص برخوردار باشد، ولی آیا به همین میزان در بخش کشاورزی به محصولاتش نظارت کرده ایم؟ در این زمینه مقداری کوتاهی شده و رویکرد جدید سازمان به این سمت و سو رفته که ردیابی سموم وکودها را در محصولات داشته باشد.
وقتی فاضلاب های خانگی و صنعتی وارد محیط می شود و روی منابع آب وخاک تاثیر می گذارد و کشاورزی ما از همین منابعی استفاده می کند، اثر آن روی محصولات کشاورزی نیز دیده می شود.
باید میزان اثرگذاری این مواد بر روی محصولات با همکاری مشترک محیط زیست، استاندارد و جهادکشاورزی بررسی شود و نظارت داشته باشیم تا این فرآیند اصلاح شود.
*** وضعیت آلاینده های هوا در استان البرز چگونه است؟
در استان البرز تعدادی واحد آلاینده هوا همچون کارخانه سیمان و نیروگاه داریم. تعدادی واحد نیز در اشتهارد فعال هستند که خوشبختانه با پیگیری های انجام شده، وضعیت فعالیت آن ها همچون کارخانه سیمان به حدی رسیده که مردم بر این تصور هستند که کارخانه تعطیل است، این در حالی است که خطوط فعال این کارخانه با فیلتراسیون در حال فعالیت هستند.
یکی دیگر از منابع آلاینده هوای استان معادن شن و ماسه است. این واحد ها در تولید گرد و غبار در استان سهم عمده ای دارند که برای کنترل آن ها ورود کرده ایم، باید تمامی این واحدها تا شش یا یکسال آینده به سیستم نم زن مجهز شوند و استانداردهای محیط زیستی را رعایت کنند.
تجهیز این واحدها به این سیستم در پروسه تولید شن وماسه محاسبه می شود. در پروسه معدن کاوی اینگونه نیست. وقتی این واحدها در کویر هم زده می شوند، شرایط طبیعی طوری است که در معرض فرسایش بادی قرار می گیرند. هنوز در این موضوع ورود نکرده ایم و باید در دراز مدت معدن کاوی در مناطق حساس مقداری محدود شود، زیرا عرصه های طبیعی استان ما حساس و محدود است.
*** به چه دلیل این مشکل ایجاد شده است و چرا تا کنون نسبت به فعالیت های صورت گرفته در این بخش نظارت های کافی صورت نگرفته است؟
یکی از دلایل ایجاد این مشکل کنار گذاشته شدن سازمان حفاظت محیط زیست در پروسه صدور پروانه معدن در سال های گذشته است. قبل از آن برای صدور مجوز هر معدنی از محیط زیست نظرخواهی می شد، ولی با کنارگذاشته شدن این سازمان از این روند، طبیعت آسیب دیده و ما امروز به دنبال احیای آن ضوابط هستیم.
تعداد معادن شن و ماسه در استان حدود 70-60 واحد است که این واحدها منبع آلودگی زیادی هستند زیرا ساختار فیزیکی خاک را برهم زده و در معرض فرسایش بادی قرار می دهند و عمده ترین معادن شن و ماسه این منطقه در شهریار و استان تهران قرار دارد که از کانون های اصلی گرد و غبار هستند.
سوخت خودروها نیز یکی دیگر از منابع آلاینده هوا است. استاندارد سازی سوخت خودروها به یورو 4 یک اقدام اساسی برای پایین آمدن و کنترل آلودگی هوا از سوی خودروها در استان های تهران و البرز بود.
سال گذشته بیش از 10 واحد با مقیاس بزرگ و متوسط به سیستم فیلتراسیون مجهز شدند و واحدهای جدید نیز بایستی برای آغاز فعالیت حتما به این سیستم ها مجهز باشند.
بخش دیگری از آلاینده های آبی فعالیت کارواش ها و قالیشویی ها است. سال گذشته تعدادی از این واحدها را ملزم به تجهیزشدن به تصفیه خانه کردیم و بایستی تمامی این واحدها تا یکسال آینده به تصفیه خانه مجهز شوند.
امروز در دنیایی زندگی می کنیم که هیچ حاشیه امنی برای زندگی نداریم و به سمتی پیش می رویم که تا چندسال آینده مهاجرت های گسترده در کشور داشته باشیم.
*** در بحث محیط زیست قانون کم داریم یا اینکه قوانین خوب موجود اجرا نمی شود؟
برای ما همان اصل پنجاهم قانون اساسی کفایت می کند، کشور ما جزو کشورهایی است که پیشرفته ترین مقررات و قوانین محیط زیست را دارد، ولی به آن عمل نمی شود.
روزی می رسد که طبیعت ما را مجبور می کند که به خواسته ها و رفتارش احترام بگذاریم، زیرا این نشست های زمین پیامدهایی دارد که شاید روزی ما را مجبور کند که ناچار به مهاجرت شویم.
وقتی رفتار طبیعت را نشناسیم و به آن احترام نگذاریم، واقعه ای مثل داستان سیل سیجان اتفاق می افتد و طبیعت انتقامش را از ما می گیرد.
وضعیت طبیعی دهانه رودخانه سیجان نشان می دهد که طی میلیون ها سال سیلاب هایی آمده که حجم آن مطابق با دهانه رودخانه بوده ولی در ادامه، رودخانه همچون قیفی شده که با روبرو شدن با آن حجم آب در سیل اخیر مجبور به این رفتار می شود، پس ما بایستی خودمان را با رفتارهای طبیعت هماهنگ کنیم.
امروز زمانی است که باید با طبیعت آشتی کنیم و خودمان را هماهنگ با آهنگ های طبیعت کنیم. بخشی از دلایل از بین رفتن پوشش گیاهی و خشک شدن دامنه ها، عدم تعادل دام و مرتع و استفاده بیش از حد از منابع طبیعی و همچنین ساخت و سازها در دامنه کوه ها است.
